گوردخمه‌ای فوق‌العاده مهاباد

تودی تریپ: گوردخمه فخریکا، فخریکا یا فخرقا یکی از دیدنی های مهاباد به شمار می رود که از جنوب به دشتی وسیع مشرف است. منطقه ای بکر با آب و هوای کوهستانی که با دو اثر تاریخی برد کنته و داریا مثلثی تشکیل می دهد. بسیاری از مورخان ساخت فقرقه (فخریگاه) را به فرتیش، پدر دیاکو، اولین پادشاه صدف ها نسبت می دهند. آرامگاه فقرقه که شمالی ترین آرامگاه منسوب به قرون وسطی است در سال 1316 هجری شمسی به شماره 288 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معرفی مقبره فقیه

گوردخمه یا مقبره سنگی فخریگاه یا «فخرقا» به زبان کردی و بومی در دل صخره ای در ارتفاع ۱۳۳۱ متری از سطح دریا حک شده است. بسیاری از مورخان ساخت فخرقا را به فرایتیس (فرتیش)، پدر دیاکو، اولین پادشاه مادها نسبت می دهند. این دخمه از نظر استراتژیک و مذهبی در وسط کوه ساخته شده و نام آن به معنای مکان شکوه است. همچنین از آنجایی که این آرامگاه در نزدیکی روستای آگریگش به معنای آتش همیشه سوزان قرار دارد، احتمالاً در این زمان یکی از آتشکده های بزرگ ساخته شده است.

مادها بر این باور بودند که خدا برای اولین بار به صورت کوه بر بشر ظاهر شد. صلوات خود را بر بشر فرستاد، نهرها را روان کرد و کشاورزی و دامداری را ممکن ساخت و به دل کوه بازگشت و به همین دلیل مادها پادشاهان خود را در دل کوه دفن کردند تا به سوی خدا بازگردند.

برای اینکه پادشاه از نور قبر خود که یکی از نمادهای مشهود خداوند بود بهره مند شود، قبر را رو به ظهر و خورشید ساختند. همچنین این کوه مشرف به رودخانه ای بود به طوری که نمادهای مذهبی جلوه مضاعفی داشتند. این مشکل در سایر مقبره های دوره مادها به وضوح دیده می شود.

آرامگاه فقرقه که شمالی ترین آرامگاه منسوب به قرون وسطی است و از بناهای شاخص استان آذربایجان غربی به شمار می رود، در سال 1316 هجری شمسی به شماره 288 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این اثر تاریخی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار گرفت و شکاف های دیوار قبرها بیشتر شد. فرسودگی و خوردگی ستون ها، به ویژه یکی از سرستون های ورودی، آن را در معرض خطر سقوط قرار می دهد.

پچالبری نیز بخشی از دیوارها را شکست و به آن آسیب جدی وارد کرد. موضوعی که سازمان های ذیربط به ویژه میراث فرهنگی باید در نظر گرفته و مرمت آن را در دستور کار قرار دهند. قبل از اینکه نابود شود

مقبره های گوردخمه فقراغا

سرداب فقرقه دارای سه قبر است که بنابر روایت های تاریخی باید مربوط به فرورتیش و فرماندهان بزرگ او باشد. برخی باستان شناسان می گویند این گور متعلق به پدر هوچشترا است که در جنگ با آشوری ها کشته شد و پسرش او را در این مکان که احتمالا زمانی شهری بزرگ با دشتی حاصلخیز بوده دفن کرد و سپس راه خود را ادامه داد. پدر تو هستی

هرودوت، مورخ معروف، می گوید که فروتیس، دومین پادشاه مادها، در فاکرگا به خاک سپرده شد. رومن گیرشمن مورخ و باستان شناس مشهور فرانسوی معتقد است که این مقبره متعلق به شاهزاده ای به نام فروتیس است و به گفته ارنست امیل هرتسفلد مورخ مشهور آلمانی مقبره فاکرگا متعلق به مادها است و مقبره یکی از شاهزادگان مانایی که در سال 660 درگذشتند. این بنا در سال 840 قبل از میلاد ساخته شد.

معماری مقبره فقرا

فقرقه آرامگاهی است که شبیه ستون‌های آرامگاه آناهیتا است و سبک معماری یونانی را تداعی می‌کند. علاوه بر این، از نظر مجسمه و ستون، یکی از مقبره های مهم دوره میانه به شمار می رود. بقعه ورودی ندارد و دیوار قسمت انتهایی ایوان آن نمایان نیست و کارشناسان به این مشکل به عنوان یکی از ویژگی های این نوع بقعه اشاره می کنند.

ستون ها

این بقعه دارای دو طبقه، چهار ستون سنگی و سه قبر خالی است. ارتفاع آن از دامنه کوه حدود پنج متر است. از این چهار ستون، دو ستون در داخل و دو ستون در جلوی سرداب قرار دارد و ضخامت ستون‌های داخلی کمتر از ستون‌های بیرونی است. این ستون ها به صورت استوانه ای به ارتفاع 220 سانتی متر از کف سرداب تا سقف تراشیده شده اند که هر چهار ستون دارای پایه های مربع و سرستون هستند.

محمد پدرام در کتاب «تمدن مهاباد» می نویسد:

ستون‌های آرامگاه نشان‌دهنده معماری بسیار قدیمی‌تر این منطقه است. یکی از ویژگی‌های بارز گردنه‌های مدن، ساختار آن‌ها بر روی صخره‌ها و نمای جنوبی آن‌ها است.

دیاکونوف باستان شناس معروف درباره این مقبره می گوید:

شمالی ترین مقبره مدی فخریک در مانا باستان و در نزدیکی مهاباد است که جلوهان ندارد و سقف سنگی ساده آن را چند ستون نگه می دارند و ظاهراً محل دفن اجساد بوده است. تعیین تاریخ این مقبره دشوار است. اما مراسم تدفین آن با مراسم رایج در اطراف دریاچه ارومیه متفاوت بوده و در نتیجه نمی توان قدمت آن را زودتر از قرن هفتم دانست.

ستون های جلوی این ایوان و داخل مقبره به مرور زمان از بین رفته و تنها پایه ستون ها و سرستون ها باقی مانده است.

اتاق ها و قبرها

در داخل مقبره تالاري به وسعت ايوان وجود دارد كه با دو راه پله خورده از هم جدا شده است. اتاق جلو احتمالاً برای تشریفات تدفین استفاده می شده و اتاق مجاور دارای سه قبر مستطیل شکل است که یک قبر بزرگ به صورت افقی و دو قبر کوچک به صورت عمود بر ایوان حجاری شده است.

عمق قبرهای صخره‌کاری شده در این مقبره حدود 50 سانتی‌متر است. ورودی سردابه و دارای ابعاد یکسان 90*140 سانتی متر می باشد.

سید محمد صمدی در کتاب تاریخ مهاباد می گوید:

سه دریاچه یا به عبارتی سه قبر در کف آرامگاه حفر شده است. قبر سمت چپ بزرگتر از دو قبر مشابه دیگر است. در پایین سرداب یک پیکان وجود دارد و به همین دلیل است که برخی از باستان شناسان نظرات متفاوتی در مورد سرداب دارند.

دکتر ملک زاده، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران معتقد است که این مکان انبار اسلحه و گنجینه های سلطنتی شاهان بوده است. اهالی این منطقه نیز سرداب مذکور را محل زندگی فرهاد کوهکن می دانند.

منبع: کجارو