کتابخانه تزارهای مسکو یا کتابخانه طلایی؛ گنج گمشده‌ای که هنوز پیدا نشده!
تودی تریپ – سرویس گردشگری: اگر به تاریخ و به خصوص گنج‌های کهن امپراتورها علاقه داشته باشید حتما یک عنوان عجیب و متفاوت را در لیست گنج‌های گمشده تاریخ دیده‌اید: کتابخانه تزارهای مسکو.
کتابخانه گمشده تزارهای مسکو، که به عنوان “کتابخانه طلایی” هم شناخته می شود، کتابخانه ای است که گمان می رود توسط دوک بزرگ ایوان سوم – ایوان کبیر روسیه در قرن شانزدهم جمع آوری شده است.
بسیاری نیز این کتابخانه را به نام کتابخانه ایوان مخوف – ایوان چهارم- می‌شناسند؛ کسی که ناپدید شدن این کتابخانه به او نسبت داده می شود. تصور می‌شود که کتابخانه گمشده حاوی آثار بسیار ارزشمند و کمیاب یونانی، لاتین و مصری از کتابخانه‌های قسطنطنیه و اسکندریه، و همچنین متون چینی قرن دوم میلادی و نسخه‌های خطی مربوط به دوران ایوان چهارم است.
آنطور که برخی قصه‌های تاریخی مدعی شده‌اند این کتابخانه در زیر کرملین قرار گرفته است و برای محققان، باستان شناسان، گنج یاب ها و حتی شخصیت‌های تاریخی مانند امپراتور پتر کبیر و ناپلئون بناپارت تبدیل به سوژه‌ای جذاب شد.
سه افسانه مهم درباره کتابخانه تزارهای مسکو
بعضی می‌گویند کتابخانه تزارهای مسکو بخشی از جهیزیه سوفیا پالایولوژینا، همسر دوم ایوان سوم (ازدواج در سال ۱۴۷۲) و یکی از اعضای آخرین سلسله امپراتوری بیزانس بود.
برخی معتقدند ایوان چهارم قبل از مرگش کتابخانه را نفرین کرد و کسانی که در حال پیدا کردن کتابخانه بودند را کور کردند!
ایوان مخوف تلاش کرد تا محققان روس متون باستانی را ترجمه کنند تا از جادوی سیاه آگاهی پیدا کند.
رد پای کتابخانه گمشده در تاریخ
اولین اشاره به کتابخانه گمشده تزارهای روسیه در سال ۱۵۱۸ و زمانی بود که میخائیل تریپولیس معروف به ماکسیموس یونانی به روسیه فرستاده شد و با شاهزاده بزرگ مسکو واسیلی سوم، پسر ایوان سوم دیدار کرد.
در ملاقاتی بین میخائیل و واسیلی ظاهرا “انبوهی از کتابهای یونانی” توسط واسیلی سوم به میخائیل نشان داده شد. یکی از اشراف زادگان این دور در شرح این ملاقات نوشت: «ماکسیم حیرت‌زده و تحت تأثیر قرار گرفت و به شاهزاده اطمینان داد که حتی در یونان هرگز این همه کتاب یونانی ندیده است».
نزدیک به ۸۰ سال پس از نوشتن زندگینامه ماکسیموس یونانی توسط کوربسکی، اشاره بعدی به کتابخانه گمشده و همچنین مکان آن ظاهر شد.
فرانتس نینشتات، نویسنده لیوونیایی، درباره یوهانس وترمن، وزیر پروتستان آلمانی که کلیسایی در روسیه تأسیس کرد و با ایوان چهارم ملاقات کرد، نوشت. ظاهراً ایوان چهارم تعداد زیادی سلاح را زیر کرملین مخفی کرده بود. وترمن توسط ایوان چهارم احضار شد تا به کتاب های باستانی نگاه کند که بیش از صد سال در یک انبار تحت حفاظت در داخل کرملین نگهداری می‌شد.
به وترمن و سه آلمانی دیگر و سه مقام روسی اجازه داد شد که آثار موجود را بررسی کنند. وترمن خاطرنشان کرد که آثار زیادی وجود دارد که تنها به صورت گذرا توسط سایر محققان به آنها اشاره شده است، زیرا قبلاً یا در آتش سوزی یا در جنگ از دست رفته‌اند.
گزارشی در ۱۷۲۴ توسط کونون اوسیپوف، مسئولی محلی در مسکو وجود دارد که از کشفی خاص در مسکو سخن گفته که وی.ماکاریف در سال ۱۶۸۲ انجام داده است. به ماکاریف دستور داده شد به یک گذرگاه مخفی کرملین برود، جایی که تعدادی صندوق پیدا کرده است. هنگامی که ماکاریف این یافته را به پرنسس سوفیا آلکسیونا گزارش داد، او دسترسی به آن اتاق ها را برای همه ممنوع کرد.
در جست‌وجو کتابخانه گمشده
استاد ترائمر از دانشگاه استراسبورگ دست‌نوشته‌ای از سرودهای هومر را پیدا کرد که به عقیده او زمانی بخشی از مجموعه نسخه‌های خطی بود که شاهزاده بیزانس سوفیا پالایولوژینا هنگام ازدواج با ایوان سوم به مسکو آورده بود.
چندین محقق روسی آن دوره نیز وجود این کتابخانه را رد کردند. بلوکوروف در سال ۱۸۹۸ نوشت که “داستان ماکسیم فیلسوف” توسط شاهزاده کوربسکی نوشته نشده است، بلکه ۷۵ سال پس از این واقعیت توسط راهب دیگری نوشته شده است. بلوکوروف می‌گوید که تناقض چنان در این زندگی نامه زیاد است که به نظر می‌رسد ماکسیموس هرگز کتابخانه را ندیده است.
در اوایل قرن بیستم، ایگناتیوس استلتسکی، باستان شناس، به جستجوی کتابخانه گمشده رفت. مقاله‌ای در سال ۱۹۲۹ در نیویورک تایمز چاپ شد که جزئیات این مسیر را توضیح داد. به نوشته این گزارش استلتسکی مدارک بایگانی را پیدا کرده است که نیم قرن پس از مرگ ایوان چهارم ثبت شده و از «دو اتاق بزرگ پر از صندوق‌های گنج و وجود آن در زیر کرملین» سخن می‌گوید. همچنین گزارش شده است که وترمن پس از حضور در مسکو هرگز به خانه بازنگشته و در واقع مرده است.
طبق افسانه‌ها ایوان چهارم معمار کلیسای جامع سنت باسیل را کور کرد تا هرگز نتواند آن را بازسازی و اسرار آن را افشا کند. بنابراین، دخالت ایوان چهارم در ناپدید شدن وترمن پس از دیدن کتابخانه محتمل به نظر می‌رسد.
کریستوفر فون دابلوف، مورخ قرن ۱۹ اهل درپت در استونی ادعا کرد که فهرستی از برگه‌های کتابخانه گمشده را دیده است. چنین یافته ای معادل کشف جام مقدس مسیح برای علاقه‌مندان به دنیای کتاب است. این فهرست ظاهراً لیستی از ۱۴۲ جلد از تاریخ روم تیتوس لیویوس که در حال حاضر تنها ۳۵ جلد آن درسترس است، اشعاری کشف نشده از ویرژیل و چند شاعر دیگر است.
کتابخانه گمشده تزارها؛ افسانه یا واقعیت؟
برخی معتقدند کتابخانه گمشده تزار یک افسانه بیشتر نیست. در سال ۱۹۷۸، اس.او.شمیت اثری منتشر نشده از ان.ان.زاروبین از دهه ۱۹۳۰ به نام “کتابخانه ایوان مخوف و کتابهای او”. زاروبین استدلال کرد که ادعای عدم وجود کتابخانه بی‌طرفانه نیست.
الکساندر فیلیوشکین، دانشیار تاریخ روسیه در دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ هم دلایل خاص خود را دارد.
او معقتد است که نمی‌توان به تمام منابع مربوط به کتابخانه کاملاً اعتماد کرد. به عنوان مثال، فون دابلوف – که در مورد یافتن لیست به خود می بالید – نتوانست سند خود را به کسی نشان دهد.
فیلیوشکین معتقد است که برخی از وقایع نگاری های اروپایی از قرن ۱۶ تا ۱۸ از کتابخانه افسانه ای یاد می‌کنند، اما این کتابخانه همیشه بیشتر شبیه یک افسانه است تا یک سوژه تاریخی واقعی.
