زیباترین گنبد خشتی مشهد / بقعه سلطان غیاث الدین؛ بنایی دیدنی در مشهد

تودی تریپ: گنبد خشتی یکی از اماکن تاریخی مشهد است که حدود 600 سال پیش در دوره تیموری ساخته شده است. این بنای تاریخی در واقع مدفن یکی از مردم خوب مشهد به نام سلطان گیاه الدین است.

این فرد از سادات موسوی است که با 17 واسطه به امام موسی کاظم (ع) رسید. پدران سلطان غیاث الدین نیز از مشاهیر و خوبان زمان خود بوده و در اداره حرم نقش بسزایی داشتند. گنبد آجری یکی از قدیمی ترین بناهای مشهد است که در سال 1356 در فهرست آثار ملی قرار گرفت.این بنا در سال 1378-1380 مرمت شد.

آشنایی با گنبد خشتی مشهد

این گنبد سفالی همانطور که از نامش پیداست از خشت خام بدون لبه و کاشی ساخته شده است. این بنا از دو قسمت تشکیل شده است که یکی زیر گنبد و قسمت دیگر مقبره سلطان غیاث الدین است.

این گنبد خشتی که بسیار زیبا و در عین حال چشم نواز است با آیاتی از قرآن و سوره ملک بر روی آن به الفبا نوشته شده است. گردشگران می توانند از این گنبد سفالی بازدید کنند و ساعت ها در فضایی معنوی سپری کنند.

آدرس گنبد سفالی مشهد: خراسان رضوی، مشهد، خیابان طبرسی، کوچه نوغان، نزدیک طبرسی

گنبد گلی در واقع آرامگاه سید محمد (ص) است. قدمت این گنبد به دوره صفویه می رسد. البته طبق شواهد دیگر قدمت گنبد مورد نظر را به دوران تیمور نسبت می دهند. بر اساس این نظریه، این بنا در دوره صفویه و قاجاریه بازسازی شده است. بازسازی های این دوره شامل نقاشی، رنگ آمیزی، تعمیر و تزئین می شود. بر اساس این اطلاعات قدمت گنبد سفالی بیش از 600 سال است.

از این رو این بنا یکی از جاذبه های تاریخی و زیارتی مشهد محسوب می شود. گفته می شود گنبد و مقبره امامزاده سید محمد (ع) در زمان شاه عباس بسیار ساده و فقط از خشت ساخته شده است. سپس کاشی ها و فستون های زیبای او مرمت و به او اضافه شد.

گنبد کاشتی در 4 دی ماه 1345 با شماره 616 به ثبت آثار ملی ایران رسید.

بنای تاریخی مورد بحث از دو قسمت تشکیل شده است. این دو قسمت شامل فضای گنبدی فرعی و هشت ورودی است. قسمت زیر گنبد نیز دارای چهار کاخ است. گنبد آجری آن مشابه بناهای دوره تیموری و صفویه ساخته شده است.

جالب است بدانید که ساقه گنبد زمانی با کاشی پوشانده شده و سوره توحید در آن نقش بسته است. اما پس از مدتی این نوار با آجر پوشانده شد. در سال 1378 گنبد سفالی مرمت شد. آیاتی از قرآن در این بازسازی نازل می شود. این بازسازی 2 سال به طول انجامید و در سال 2010 به پایان رسید.

آرامگاه سلطان غیاث الدین در مشهد

آستان امامزاده سلطان غیاث الدین محمد (صلی الله علیه و آله) در شهر مشهد در محله قدیم نوغان در فاصله پانصد متری حرم مطهر حضرت رضا (علیه السلام) واقع شده است. کوچه ای به نام گنبد خیستی در مجاورت میدان طبرسی و چهار طرف نوغان.

در کتاب «تختیر الشمس» آمده است: گنبد گلی واقع در محله نوگان قبر امامزاده سلطان محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است که از هجده مجاری به امام سجاد (علیه السلام) می رسد و در آنجا می رسد. سایر بناهای قدیمی در نزدیکی آن هستند: یکی از این بناها مسجدی است که در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده و به مسجد گنبدی معروف بوده و اخیراً مرمت شده و به نام مسجد امام نامگذاری شده است.

در ضلع غربی بقعه نیز حسینیه‌ای به نام گنبد خواستی وجود دارد که اگرچه از نظر ساختمانی و موقوفه با آن ارتباطی ندارد. اما در عمل جزئی از مجموعه فرهنگی ـ مذهبی گنبد سفالی محسوب می شود. حسینیه دارای ساختمان و محوطه ای در ضلع جنوبی است که دقیقاً فضای غربی گنبد خشتی را تشکیل می دهد. در نتیجه از همان محوطه برای ورود به سرداب مقبره استفاده می شود.

در ابتدای ضلع شرقی خیابان طبرسی مسجدی وجود داشت که در آخرین اقدامات آستان قدس برای بزرگنمایی حرم رضوی تخریب شد. این بنا به مسجد سنگ شهرت داشت و اکنون در خیابان اول طبرسی کوچه ای به همین نام وجود دارد.

بنای مقبره معروف به گنبد گلی ظاهراً همزمان با وفات امامزاده سلطان محمد (صلی الله علیه و آله) در زمان شاهرخ تیمور ساخته شده است. از این رو پس از حرم رضوی، یکی از قدیمی ترین بناهای مشهد و تنها اثر قابل رویت از سادات موسوی در این شهر است. گنبد بنا دو پوشش دارد.

پوشش داخلی با مقرنس های زیبا تزئین شده است. به نظر می رسد گنبد بیرونی از ابتدا با آجر پوشیده شده است، به همین دلیل به گنبد گلی معروف است. سوره ملک در زیر جلد با خط خوش ریحان نوشته شده است. لبه های چهار ایوان آن نیز با سوره واقعه در ردیف سوم مزین شده است. ظاهراً این بنا در دوره قاجاریه مرمت و رنگ آمیزی و تزئینات داخلی شده است. در این تزیین آیاتی بر کتیبه سوره ملک نوشته شده است.

درب ورودی بنا از ضلع جنوبی به رواق مربع باز می شود و رواق به محوطه اصلی که دارای چهار تخت است منتهی می شود. گنبد این بقعه از خشت ساخته شده و به همین دلیل به گنبد گلی معروف است. ساقه گنبد با کاشی های منبت کاری و سوره توحید تزئین شده است. سبک ساخت این بنا مشابه بناهای دوره صفویه است.