راههای مقابله با خشکسالی در ایران
قبل از پرداختن به راههای مقابله با خشکسالی در ایران بهتر است به بیان اقلیم های کشورمان ایران بپردازیم، ایران کشوری با اقلیمی نسبتاً گرم و خشک به شمار می‌رود، اما به دلیل:
- وسعت جغرافیایی
- تنوع ناهمواری‌ها
- موقعیت خاص آن
دارای اقلیم‌های گوناگونی است، اگر بخواهیم شرایط آب وهوایی ایران را با دقت بیشتری بررسی کنیم، می‌توانیم آن را به چند اقلیم متفاوت تقسیم کنیم که هر یک ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند، با ما همراه باشید.
تقسیم بندی آب و هوای ایران:
آب و هوای ایران به سه گروه متفاوت تقسیم می شود که در زیر هر کدام را نام برده و به بررسی آنها می پردازیم.
1.اقلیم خشک و نیمه خشک:
ویژگی های اقلیم خشک و نیمه خشک به شرح زیر می باشد:
اقلیم خشک ایران:
اقلیم های خشک ایران دارای تابستان های بسیار گرم و زمستان های سرد و خشک می باشد، کمبود آب در این مناطق همیشه به چشم می خورد و در قسمت های مختلفی از جمله کشاورزی و صنعت تاثیر گذار است.
اقلیم نیمه خشک ایران:
اقلیم های نیمه خشک ایران دارای تابستان های گرم و زمستان های سرد می باشند، اقلیم های خشک و نیمه خشک به دلیل کمبود آب، چالش های زیادی در زمینه تامین منابع آب در بسیاری از شاخه ها از جمله کشاورزی و صنعت شده اند که البته راهکارهایی برای مبارزه با خشکسالی در این مناطق و مخصوصا تامین منابع آبی صنعتی وجود دارد.
همانطور که در بالا اشاره شد مناطق زیادی از ایران دارای اقلیم های گرم و خشک می باشد، بارش باران در این اقلیم ها بسیار کم می باشد و همچنین به دلیل بهم ریختن اکوسیستم که در ادامه دلایل آن را بیان خواهیم کرد با چالش های کمبود آب و خشکسالی مواجه هستیم که در سال های اخیر شدت یافته اند و همین موضوع مسئولان را بر آن داشته است تا راهکارهایی برای جلوگیری از هدر رفت آب در نظر بگیرند.
مصرف بهینه آب مخصوصا در بخش کشاورزی و صنعت می تواند راهگشای خوبی برای مدیریت مصرف آب در این بخش ها و مبارزه با خشکسالی باشد.
مصرف آب در بخش کشاورزی
سهم اصلی مصرف و بیشترین میزان آب در جهان به کشاورزی اختصاص دارد (در برخی کشورها بیش از ۷۰٪ منابع آب شیرین) که شیوه‌های پرمصرف آبیاری غرقابی و سنتی باعث تشدید این موضوع و هدر رفت زیادی از آب می‌شود.
راهکارهای بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی استفاده از روشهای نوین مثل آبیاری قطره‌ای و بارانی، کشت گیاهان کم‌آب بر، زمان‌بندی درست آبیاری و استفاده از فناوری های هوشمند در مدیریت منابع می باشد.
مصرف آب در بخش صنعت
سهم مصرف آب در صنعت در مقایسه با کشاورزی کمتر است ولی همچنان در صنایع مختلف مانند نیروگاه ها، پتروشیمی، فولاد، نساجی، کاشی و سرامیک، صنعت سنگ و صنایع غذایی به آب زیادی برای تولید، خنک سازی و فرآوری نیاز دارند و مصرف بی رویه و آلودگی پساب‌ها می‌تواند منابع آب شیرین را تهدید کند.
از جمله راهکارهای ارائه شده برای مدیریت مصرف آب در صنعت بازچرخانی و تصفیه پساب صنعتی می باشد که راهی مطمئن برای مبارزه با خشکسالی در صنعت می باشد همچنین استفاده از سیستم‌های خنک کن خشک یا نیمه خشک در نیروگاه‌ها، و به کارگیری فناوری هایی که مصرف آب در آنها کمتر است.
2.اقلیم مدیترانه ای:
اقلیم مدیترانه ای یکی از گونه‌های اقلیم نیمه گرمسیری است که در سرزمین‌های حوزه ی دریای مدیترانه گسترده تر از هر جای دیگر دیده می‌شود، این مناطق معمولاً زمستان‌هایی نسبتاً معتدل و تابستان‌هایی گرم دارند.
با این حال، شدت گرما یا سرمای هوا در زمستان و تابستان می‌تواند از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر تفاوت زیادی داشته باشد، بارش در نواحی مدیترانه‌ای نسبتاً فراوان است و به همین دلیل مشکل کمبود آب در این مناطق به‌طور معمول وجود ندارد.
3.اقلیم کوهستانی:
یکی دیگر از اقلیم ها در ایران، اقلیم کوهستانی می باشد که در مناطق مرتفع و کوهستانی کشور به ویژه در رشته کوه‌های البرز، زاگرس و بخش‌هایی از شمال غرب ایران حاکم است.
اقلیم کوهستانی تأثیر زیادی روی پوشش گیاهی دارد؛ معمولاً در این مناطق جنگل‌های متراکم، مراتع کوهستانی و گیاهان مقاوم به سرما دیده می‌شود، همچنین این اقلیم نقش مهمی در تامین منابع آبی کشور از طریق ذخیره سازی برف و یخچال‌های طبیعی دارد.
دلایل بهم ریختن اکوسیستم در ایران:
تخریب منابع طبیعی:
- آلودگی: آلودگی هوا در شهرهای بزرگ، آلودگی خاک با فلزات سنگین و آلاینده‌های صنعتی، و آلودگی آب با فاضلاب که موجب تشکیل فاضلاب های خانگی و صنعتی می شود که یکی از راههای بهره وری بهینه آب، تصفیه این فاضلاب و بازگشت مجدد آب تمیز به چرخه می باشد، روشهای متفاوتی برای تصفیه فاضلاب صنعتی وجود دارد.
- جنگل‌زدایی: قطع بی‌رویه درختان، به‌ویژه در شمال کشور، باعث از بین رفتن زیستگاه حیوانات، فرسایش خاک و کاهش بارندگی محلی شده
- تخریب مراتع: چرای بی‌رویه دام و تبدیل مراتع به زمین کشاورزی باعث تخریب پوشش گیاهی و گسترش بیابان‌زایی شده.
- ساخت‌وساز بی‌رویه: توسعه شهری بدون برنامه ریزی درست، ساخت سدهای غیرضروری و جاده سازی در مناطق حساس محیط زیستی باعث اختلال در اکوسیستم‌ها و مهاجرت یا انقراض گونه‌ها شده است.
- تغییرات اقلیمی: گرم‌تر شدن هوا، کاهش بارش‌ها و افزایش تبخیر باعث تغییر الگوهای زیستی و مهاجرت یا نابودی برخی گونه‌های بومی شده است.
بحران کم آبی و دلایل آن:
- مصرف بی‌رویه در کشاورزی: حدود ۹۰٪ آب مصرفی ایران صرف کشاورزی می‌شود که اغلب به صورت سنتی و با بازده پایین است.
- کاهش بارندگی و خشکسالی‌های پی‌در‌پی: ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد و در سال‌های اخیر کاهش بارندگی شدیدتر شده است.
- مدیریت ناکارآمد منابع آب: ساخت سدهای زیاد بدون توجه به اثرات زیست محیطی و استفاده بی برنامه از سفره‌های آب زیرزمینی باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است.
- توسعه بی‌رویه شهرها و صنعت: رشد جمعیت و گسترش صنایع پر مصرف باعث افزایش فشار بر منابع آبی شده است
پیامدهای کم آبی:
- کم شدن سفره های آب زیر زمینی
- خشک شدن دریاچه ها و تالاب ها (مثل ارومیه، گاو خونی، زاینده رود)
- خالی شدن روستاها به دلیل نابودی کشاورزی و افزایش جمعیت شهرها
- افزایش فرونشست زمین در شهرهای پر جمعیت
راهکارهای مبارزه با خشکسالی:
همانطور که در بالا توضیح دادیم هدر رفت آب در بخش های مختلف به چشم میخورد، یکی از راههای مصرف صحیح آب در کشاورزی استفاده از روش صحیح آبیاری می باشد، آبیاری به روش سنتی هدر رفت زیاد آب را به همراه دارد در صورتی که آبیاری قطره ای می تواند جایگزین خوبی برای آن باشد.
همچنین هدر رفت آب در صنعت بسیار زیاد می باشد، بهترین روش برای مصرف بهینه آب در صنعت بازگرداندن آب مصرف شده به خط تولید می باشد که این کار با استفاده از مجموعه تصفیه پساب و فیلتر پرس امکان پذیر است.
