بلندترین برج آجری جهان / برج گنبد کاووس گلستان

تودی تریپ: قابوس دوم یا برج قابوس بنایی تاریخی متعلق به قرن چهارم هجری قمری است که در شهر قاووس دوم در استان گلستان در شمال ایران واقع شده است. سبک معماری بر اساس یک سبک مخفی است. این بنا که گمان می رود بلندترین برج تمام آجری جهان باشد، بر فراز تپه ای خاکی قرار دارد که تقریباً پانزده متر از سطح زمین ارتفاع دارد. ارتفاع بنا به همراه پی های آن 72 متر است. گنبد قاووس در سال 375 هجری قمری در زمان سلطنت قاووس بن وشمگیر و در شهر گنبد کاووس که پایتخت پادشاهان زیار آن دیار بود ساخته شد.

موقعیت گنبد کاووس

در کنار باغ ملی شهر گنبدکاووس که پادگان قابوس وشمگیر بود، بر روی تپه ای مصنوعی به ارتفاع 15 متر از زمین اطراف، برجی بسیار زیبا و باشکوه قرار دارد که هر بیننده ای می تواند آن را تحسین کند. این برج که مقبره قابوس پسر وشمگیر شمس المعالی است و زیر نظر او ساخته شده است از بالای تپه 50 متر ارتفاع دارد و از پایه برج تا بالای آن 32 متر می باشد. هرم و 18 متر از ابتدای مخروط تا راس آن.

آجرهای به کار رفته در برج از خاک گلشن که از خاک ساروجی است ساخته شده است و این خاک هنگام ساخت برج با اسب از دامنه کوه مینودشت آورده شده است.

این بنا در سال 397 قمری ساخته شد و معماران و کارگران بزرگ به مدت پنج سال برای ساخت این برج ده ضلعی تلاش کردند. دهانه کوچکی در پشت بام ساختمان به سمت شرق ایجاد شده است که به نظر می رسد خروج دهانه و به خصوص تزئینات آن با عادات هزاران سال چادر نشینانی که همواره دهانه چادرهای خود را رو به رو می کردند بی ارتباط باشد. خورشید، در حالی که اولین پرتوهای خورشید هر روز صبح به بدن می تابید.

نام و مکان گنبد قابوس در ادبیات فارسی

گنبد شش هزار ساله کاووس به زادگاهش، جوریان باستانی متصل است. بقایای این شهر که در کنار گنبد کاووس قرار دارد، گواه شهرنشینی نیاکان مردم این منطقه است. از زمان هخامنشیان تاکنون این شهر را ورکان یا ورکانه، هیرکانی یا هیرکانی، جرجان یا گرگان می نامند. سرانجام در اواسط سلطنت رضاشاه در کنار خرابه های گرگان قدیم، شهری امروزی که برای سکونت ایل ترکمن ساخته شده بود به نام کاووس دم به بهره برداری رسید.

بنای گنبدی قابوس که به «گنبد آسیاب» نیز معروف است، بلندترین برج تمام آجری جهان و در زمره بناهای تاریخی قرن چهارم است. به طور کلی میل به ساختمان هایی اطلاق می شد که با ظاهری ساده و بدون تزیینات خاص به نشانه بافت شهری در مسیر کاروان ها ساخته می شد و شب ها با افروختن آتش در بالای آن مسافران را راهنمایی می کردند. اگرچه آسیاب ها از دوره ساسانی در ایران رواج یافتند، اما ساخت آنها در قرون چهارم تا ششم هجری رونق بیشتری داشت.

برج گنبدی قابوس یا کاووس یا گنبد میل نیز بر اساس کتیبه حکاکی شده در اطراف بنا است که به خط کوفی در زمان سلطنت عرنات المعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار نوشته شده است. یکی از پادشاهان آل زیار که در سال 375 هجری قمری ساخته شد پس از مرگش آرامگاه او شد. این برج آجری نام خود را از محل دفن او گرفته است.

اسکندر بن قابوس یکی از نویسندگان برجسته ادبیات فارسی است که از او به خاطر کتاب قابوس نامه که در 44 فصل برای پسرش گیلان شاه نوشته شده و در آن به تشریح آداب و رسوم زندگی و مملکت داری پرداخته شده است، به یادگار مانده است. این کتاب یکی از بهترین نمونه های نثر ساده فارسی و یکی از چشمگیرترین آثار نثر، قبل از نثر فنی است.

بنای گرانبهای گنبد قابوس دارای دو قسمت اصلی پایه یا بدنه بنا و گنبد مخروطی شکل آن است. مصالح اصلی این بنا مانند خود گنبد آجری است و 15 متر اول را تشکیل می دهد. در داخل این پی، فضایی دایره‌ای مانند سرداب وجود دارد که زمانی تا ارتفاع زیادی دیوارکشی شده بود، اما معدنچیان برای یافتن گنج درون آن، آن را حفر کردند و اکنون طبقه اصلی زیرزمین از بین رفته است.

اما سازه اصلی یک برج به ارتفاع 53 متر از پایین به بالا مانند مخروطی است که از قطر آن کاسته می شود. قطر سازه در پایین 17 متر و در بالاترین قسمت 9.7 متر است.

بر روی بدنه بیرونی بنا 16 دندانه در 90 درجه که از یکدیگر فاصله دارند از آجر ساخته شده است. قسمت استوانه ای برج 35 متر ارتفاع دارد، گنبدی مخروطی شکل بر روی آن نصب شده که ساده و تمیز است و در قسمت شرقی آن فقط یک دهانه 2 متری وجود دارد که عرض آن از 80 به 73 کاهش می یابد. سانتی متر از پایین به بالا. درب ورودی برج در ضلع جنوبی و به ارتفاع ۵/۵ متر و عرض ۱/۵ متر است.

معماری برج قابوس

این بنای باشکوه بر روی تپه ای ساخته شده است که از زمین اطراف حدود 15 متر ارتفاع دارد و ساختمان آن از سه قسمت پایه، بدنه و گنبد تشکیل شده است که ارتفاع آنها با هم 55 متر است. گنبد قابوس از دو قسمت شالوده یا پی بنا و بدنه و گنبد مخروطی تشکیل شده است.

بدنه مدور بیرونی گنبد کاووس دارای 10 ترک است که این ترک‌ها در طرفین و در فواصل مساوی از یکدیگر قرار گرفته و از پایه بنا شروع شده و به سقف گنبد می‌رسد و بین این ترک‌ها یک شکاف وجود دارد. کوه آجری بوده که قله‌های این شکاف‌ها (بدون درب ورودی) 1.34 متر از هم فاصله دارند.

قطر داخلی گنبد 9 متر و 70 سانتی متر ارتفاع و قطر آن از پایین شکاف ها 14 متر و 66 سانتی متر ارتفاع دارد و ارتفاع قطر آن از بالای شکاف ها یا به عبارت دیگر قطر پایه آن 17 متر و 6 سانتی متر است.

گنبد برج قابوس دارای یک پوشش است. ساختمان های این منطقه آب و هوایی از جمله برج قابوس سقفی شیبدار دارند تا قطرات جوی روی سقف آن ها باقی نماند و شیب تند این گنبد مخروطی شکل، نشستن پرندگان را بر روی آن غیرممکن می کند. و آنها را از آسیب محافظت می کند.

در داخل این پی، فضایی مدور سرداب مانند وجود دارد که در گذشته آجرهایی در ارتفاع زیاد وجود داشت، اما معدنچیان برای یافتن گنج درون آن، آن را حفر کردند و اکنون کف اصلی سرداب از بین رفته است.

منبع: ایرانگردی