بازدید از خانه قوام شیراز را از دست ندهید

تودی تریپ: شهر شیراز به سه چیز در جهان معروف است: آثار باستانی، ابیات ناب شاعران پارسی‌گو و شراب. فضای شاعرانه شاعران ایرانی با باغ ها و گل ها و بلبل ها و سرمست از عطر خوش درختان پیوند عجیبی دارد. بنابراین می توان مطمئن بود که باغ ها و شاعران قلب تپنده شیراز هستند.

باغ نارنجستان کوام که به خانه کاوام نیز معروف است، در زمان قاجار به منظور اقامتگاه حاکم شیراز ساخته شد. تکمیل املاک باغ قوام توسط چندین نسل از این خاندان انجام شد.

از آنجایی که این باغ سراسر پوشیده و پر از درختان نارنج است، امروزه در بین مردم به باغ نارنجستان معروف است.

باغ و عمارت نارنجستان کوام که اکنون در اختیار دانشگاه دولتی شیراز با نام موزه نارنجستان است، تا سال 1358 محل تحقیقات موسسه دانشگاه پهلوی آسیایی تحت نظارت و سرپرستی پروفسور پوپ بود.

در سال 1252 احمد قوام ملقب به قوام السلطان به حکمرانی فارس منصوب شد. او این بنای باشکوه را در محل زندگی خود که امروزه به باغ نارنجستان کوام معروف است، ساخت.

درس تاریخ خانه قوام، شیراز

چنان که از اسناد تاریخی برمی آید، در زمان زندیه، حاج ابراهیم خان، کلانتری اعتمادالدوله شیرازی، از بزرگان آن زمان شیراز، لطف علی خان زند را تسلیم کرد. همین امر باعث شد که آغا محمد خان قاجار به راحتی بر جنوب ایران تسلط یابد و با سرنگونی حکومت زنده، حوزه نفوذ و حکومت خود را گسترش دهد.

آغا محمدخان به پاس این خدمت ارزنده حکومت شیراز را به شریف سپرد و خویشاوندان خود را نیز در ولایات مختلف فارس مستقر کرد و برای هر یک منصبی در حکومت تعیین کرد.

او در زمان فتحعلی شاه نیز در این سمت بود تا اینکه پس از مدتی اطرافیان شاه دست به کودتا زدند و باعث بدبینی او به حاج ابراهیم خان شدند.

فتحعلی شاه تحت تأثیر اطرافیانش دستور قتل حاج ابراهیم خان شریف و تمام اعضای خانواده اش را صادر کرد. کلانتری پسری به نام علی اکبر داشت که به دلیل بیماری سل کشته نشد و بعداً به طور معجزه آسایی از بیماری خود رهایی یافت.

در سفر فتحعلی شاه به شیراز، علی اکبر با او ملاقات کرد و سرنگونی حکومت زنده و کشتار خانواده اش را به او یادآوری کرد.

شاه که تا حدودی از کار خود پشیمان شده بود به او لقب قوام الملک داد و بدین ترتیب وی با نام کامل «علی اکبرخان قوام الملک اول» والی شیراز شد.

پس از مرگ قوام الملک اول، پسرش، علی محمد خان قوام الملک دوم، ساختن ساختمانی به نام خانه قوام الملک را در شهر آغاز کرد; اما عمر او برای تکمیل ساخت آن کافی نبود و پسرش محمدرضا خان قوام الملک سوم در حدود سال 1261 به سفر ادامه داد.

در این دوره محمدرضاخان با حسین قلی خان نظام السلطنه والی فارس نبردهای خونینی انجام داد. وی توسط محمدتقی میرزا خان‌الدوله برادر ناصرالدین شاه سر بریده شد و مدت‌ها در تبعید و سرگردانی در تهران و شهرستان‌ها به سر برد.

فضای داخلی خانه قوام یا قوام یادگاری از آن دوران نه چندان خوب است. در گذشته یک حمام گچینه و سه خانه در اطراف آن وجود داشته که امروزه همه از هم جدا شده اند.

در آن روزگار، بنای نارنجستان با مساحتی در حدود 940 متر مربع شامل دو قسمت شمالی و جنوبی بود و در زمینی به مساحت 3500 متر قرار داشت. برای این باغ حدود 2560 متر محوطه سازی انجام شده است.

معماری جالب خانه قوام شیراز

در معماری باغ نارنجستان کوام از تمام هنرهای اصیل ایرانی استفاده شده است تا آن را به یکی از شگفت انگیزترین آثار معماری جهان تبدیل کنند.

بسیاری از هنرهای اصیل ایرانی در بالاترین سطح در این بنا به نمایش گذاشته شده است. به همین دلیل است که باغ نارنجستان کوام را می توان جلوه ای تمام عیار از هنر ایرانی دانست.

اصل تقارن یکی از مهمترین اصولی است که در جای جای عمارت نارنجستان قوام شیراز به چشم می خورد.

چیدمان هماهنگ اتاق ها و ساختمان ها و همچنین دکوراسیون معماری از جمله مواردی است که با کمی دقت و حتی با نگاهی کاملا مردمی در بازدید از این بنا به چشم می خورد.

حتی اتاق های دو طرف پله ها نیز به صورت متقارن طراحی شده اند. اصولاً تقارن در معماری سنتی ایران بر پیکره تمامی بناها حاکم است و به نوعی می توان آن را به عنوان یک اصل سازمان دهنده فضاها دانست.

البته هماهنگی و همزیستی عناصر موجود از دیگر اصولی است که در معماری باغ نارنجستان کوام و سایر آثار معماری ایرانی به شدت رعایت می شود.

در مورد اهمیت تقارن در معماری ایرانی باید توضیح داد که تقارن در معماری ایرانی به معنای همسان بودن در برش ساختمان نسبت به یک محور یا عنصر میانی است.

در باغ ها، حیاط ها، ایوان ها و اتاق های فضای مرکزی و تالارهای باغ نارنجستان، توالی رعایت اصل تقارن به خوبی دیده می شود.

بر فراز ایوان ساختمان اصلی خانه قوام سه هلال دیده می شود که به صورت متقارن با یکدیگر طراحی و ساخته شده اند. باغ نارنجستان قوام اگرچه در دوره قاجار ساخته شده است، اما عناصر معماری دوره زندیه در آن دیده می شود.

طرح اولیه بنای خانه قوام و ایوان دوستون آن بر اساس شیوه معماری زندیه بوده است.

یکی از نکات جالب در معماری باغ نارنجستان قوام آن است که تمام بیست اتاق این بنا به جز آخرین اتاق ضلع شرقی، همگی به یکدیگر متصل هستند. شاید دلیل این امر وجود خطرات جانی و مالی برای ساکنان و ساکنان خانه به دلیل شرایط سیاسی باشد.