مسجد جامع تون؛ مسجدی تاریخی و خاص در خراسان

تودی تریپ: مسجد جامع تون که امروزه بیشتر آن را مسجد جامی قدیم می نامند یکی از دیدنی های فردوس است که در محوطه باستانی تون در جنوب غربی این شهر قرار دارد. مسجد جامع تون متعلق به دوره سلجوقیان است.

مسجدی که امروزه به یادگار مانده یکی از مساجد دو ایوانی به سبک خراسانی است که ایوان شرقی و پای مسجد در اوایل دوره صفویه در اثر زلزله مهیب فرو ریخت و به جز ایوان قبله و گنبدهای طرفین، سه ضلع دیگر در دوره صفویه با کمی عقب نشینی در هر طرف بازسازی شد.

آشنایی با مسجد تاریخی تون

مسجد جامع تون که امروزه بیشتر آن را مسجد جامع قدیم می نامند، یکی از دیدنی های شهر فردوس است که در محوطه باستانی تون در جنوب غربی این شهر قرار دارد. مسجد جامع تون مربوط به دوره سلجوقی است و برای اولین بار در کتاب های تاریخی در احسن التکاسم مقدیسی که مربوط به نیمه دوم قرن چهارم هجری است ذکر شده است. مسجدی که امروز به یادگار مانده یکی از مساجد سبک خراسان شرقی است و ستون مسجد در اوایل دوره صفویه و به جز ایوان قبله و گنبدهای مسجد بر اثر زلزله مهیب فرو ریخت. خانه های دو طرف آن، سه طرف دیگر آن در دوره صفویه اندکی آسیب دیده است. امتیازات هر طرف احیا شده است.

علامه دهخدا گرچه در لغت نامه به معنی «خرقه»، «روده»، «رحم»، «اندازه انسان» و «گل» است، اما به نظر می رسد لحن بیشتر مربوط به «بافی» باشد، زیرا در نواحی جنوبی از خراسان (کهستان) را «کارگاه بافندگی» می گویند. می گویند تون» و برخی از نویسندگان شهر تون را به فراوانی کارگاه های بافندگی مشهور دیده اند، مانند «ناصر خسرو» در سفرنامه خود نوشته است «شهر تون شهری بزرگ بود… و گفته اند که آنجا. چهارصد کارگاه در این شهر بود که زیلو می‌بافند» و «مکدیسی» نیز می‌نویسد «بیشتر اهالی این شهر بافنده هستند».

معماری و تزئینات آجری ایوان غربی این بنا مربوط به قرن پنجم و ششم هجری و دوره سلجوقی است و در جبهه شرقی آن در اوایل دوره قاجاریه شبستانی به نام شبستان آخوند ملا اکبر ساخته شده است. این شبستان دارای یکصد ستون قطور است که در زلزله سال 1347 به کلی تخریب شد.این مسجد به شماره 1222 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

ایوان این مسجد 16 متر ارتفاع دارد و پوشش آن با طاق و طاق نما پوشیده شده است که از ویژگی های سبک معماری خراسانی است. نمای آجری تزیینی این ایوان تکرار یک شکل هندسی در قالب های 60*60 سانتی متر است. در فضاهای خالی این نمای آجری تکه های کاشی وجود داشت که امروزه به غیر از 3-4 قطعه، اثری از کاشی نمایان نیست.

همچنین در نمای پوشش داخلی ایوان آثار نقاشی روی گچ نمایان است.
ستون های به جا مانده از آغاز اسلام و محرابی از قرن ششم هجری قمری در مسجد کوشک، مسجد دو بال خوارزمشاهی، قسمت بازسازی شده مسجد کوشک و حمام کوشک دوره تیموری، امامزاده ابراهیم، ​​متعلق به دوران تیموریان و صفویان و همچنین دانشکده ها و حبیبیه های بزرگی که از دوران صفویه برجای مانده است و حمام ها و آب انبارهای متعدد متعلق به ادوار مختلف نشانه ای از اهمیت و اعتبار شهر تون است. اما جام جام در میان آنها جایگاه ویژه و رفیعی دارد.

ویژگی های جالب مسجد جامع تون

مسجد جامع تون که امروزه بیشتر آن را مسجد جامع قدیم می نامند، یکی از دیدنی های شهر فردوس است که در منطقه باستانی تون در جنوب غربی این شهر قرار دارد. مسجد جامع تون از نظر معماری و تزئینات منحصر به فرد است و دارای تزئینات آجری است. این بنا در دوره های قبل دارای ستون های بسیار قطور بوده است.
مسجد جامع تون مربوط به دوره سلجوقی است و برای اولین بار در کتاب های تاریخی در احسن التقاسیم فی معارفه الاغلیم مقدسی ذکر شده است و مربوط به نیمه دوم قرن چهارم هجری است.

این مسجد به شماره 1222 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

ایوان این مسجد 16 متر ارتفاع دارد و سقف آن با طاق نما و طاق پوشیده شده است که از ویژگی های سبک معماری خراسانی است. نمای آجری تزیینی این ایوان تکرار یک شکل هندسی در قالب های 60*60 سانتی متر است. در فضاهای خالی این نمای آجری تکه‌های کاشی وجود داشت، به جز 3 یا 4 قطعه (که خیلی نامنظم است) امروزه اثری از کاشی‌ها دیده نمی‌شود. در نمای پوشش داخلی ایوان آثار نقاشی روی گچ نمایان است.

در قسمتی دیگر از این مسجد قسمت زمستانی آن دیده می شود که شبستانی بزرگ با ستون هایی به قطر دو متر است. سقف گلی سنگین این کشتی را صدها ستون نگه می داشتند. برای استفاده سبک، سنگ های مرمری شفاف بین ستون های سقف شبستان تعبیه می شود که مانند شیشه ساختمان را روشن می کند. این نوع معماری فقط برای این مسجد است.

شهرستان فردوس مرکز شهرستان فردوس در استان خراسان جنوبی است. این شهر در فاصله 345 کیلومتری جنوب مشهد و 195 کیلومتری شمال غربی بیرجند و در محور اصلی اتصال استان های یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، هرمزگان و فارس به مشهد واقع شده است. فردوس که تا سال 1308 تون نام داشت، امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوبش مشهور است.