نقش رستم؛ جاذبه‌ای ارزشمند و باستانی در ایران

تودی تریپ: نقش رستم شیراز منطقه ای تاریخی در رشته کوه های فارس است و قدیمی ترین بناها، آرامگاه ها، نقش برجسته ها و کتیبه های ایران باستان در آن قرار دارد. مناطق تاریخی دیگری در اطراف نقش رستم وجود دارد که منبع تاریخی مهمی برای شناخت تاریخ و تمدن ایران در دوره قبل از میلاد مسیح و سال های اولیه می باشد.

وجه تمایز نقش رستم نسبت به دیگر بناهای تاریخی فارس، قرار گرفتن آثاری از سه دوره برجسته تاریخی در آن است. منطقه نقش رستم برای پادشاهان هخامنشی و ساسانی جایگاه ویژه ای داشت و به همین دلیل آثار بسیاری از این دوره ها در نقش رستم یافت می شود.

آشنایی با نقش رستم

«نقش رستم» مجموعه ای از آثار باستانی واقع در روستای زنگی آباد از توابع شهرستان «مارودشت» استان «فارس» است. این میراث باستانی در نزدیکی تخت جمشید آثاری از دوران پادشاهی عیلام مانند نقاشی های دیواری شاه و ملکه و همچنین نقاشی های دیواری شاهنشاهان هخامنشی و ساسانی را در خود جای داده است.

نام دیگر نقش رستم «سهگنبدان» است که نام کوه مجاور است. از نام های دیگر این محوطه باستانی می توان به «کوه حاجی آباد»، «کوه پل» و «کوه نفش» یا «دوگنبدان» اشاره کرد که در گزارش های مورخین قدیم آمده است. این محوطه تاریخی در نیمه اول قرن بیستم توسط باستان شناسانی چون «هرتسفلد» و «اشمیت» مورد مطالعه قرار گرفت.

کعبه یا بن حنک زرتشتی، بنای سنگی مربع شکل به مساحت کم و بیش 5 متر طول، 5 متر عرض و 12 متر ارتفاع است که با پلکانی 30 پله ای ساخته شده است. قدمت بن خانک به دوره هخامنشیان می رسد و تا به امروز گمانه زنی های مختلفی در مورد کاربری این بنا وجود دارد. کعبه زرتشتی دارای کتیبه دیواری به خط پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی و یونانی از شاهنشاه ساسانی شاپور اول و موبدان ساسانی به نام «کارتیر» است.

آرامگاه داریوش بزرگ، شاهنشاه هخامنشی، دخمه‌ای است که در صخره‌ای کوه به شکل صلیبی با چهار ستون گوسر حک شده است. در به 3 اتاق با 3 قبر منتهی می شود. بالای در، داریوش بزرگ با کمان در دست بر پرتقال شاه می ایستد که همراهانش نیز او را همراهی می کنند. تاج و تخت داریوش را بیست و هشت مرد به نمایندگی از بیست و هشت ساتراپی هخامنشیان در دست دارند.

در کنار امپراطور بزرگ یک شومینه سلطنتی با نماد «فروهر» در بالا قرار دارد. خورشید در برابر پادشاه طلوع می کند. بر روی این مقبره دو دیوار کتیبه به فارسی باستان، ایلامی و اکدی نوشته شده است: «اهورامزدا خدای بزرگی است که شادی را برای مردم آفرید. به یاری اهورامزدا، من دوست و جویای حقیقت و دشمن باطل هستم… آنچه راست است آرزوی من است، «من داریوش هستم، شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، پادشاه بسیاری از کشورها.. پادشاه این سرزمین پهناور…».

سایر مقبره های هخامنشی

سه مقبره دیگر از شاهنشاهان هخامنشی در نقش رستم قرار دارد. مقبره های خشایارشا، اردشیر اول و داریوش دوم هر سه یکسان هستند و در کنار آرامگاه داریوش بزرگ قرار دارند.

هفت نقاشی دیواری از شاهنشاهان ساسانی نیز در دامنه کوه نقاشی شده است. اولین نقاشی دیواری اردشیر بابکان به عرض 50 متر و ارتفاع 4 متر است. پادشاه موسس سلسله ساسانی سوار بر اسبی است که تاج شاهی را از موبدان موبد می گیرد. دست چپ شاه در نماز بر روی اهورامزدا گذاشته می شود و تاج شاهی نواری بلند دارد. بر روی سینه اسب شاهنشاه در این نقاشی دیواری کتیبه «این سوار خدایان امپراطور ایران چهار خدا پسر بابک» است.

در سمت راست تاجگذاری اردشیر، نقاشی دیواری از بهرام دوم با هشت همراه است. بازوهای شاه بر روی قبضه شمشیر و دو بال در دو طرف تاج قرار دارد.

در زیر آرامگاه داریوش دوم هخامنشی، سومین نقاشی دیواری با عرض نزدیک به 9 متر ساخته شد. این نقاشی پیروزی بهرام دوم شاهنشاه ساسانی را در نبرد با یکی از دشمنان نشان می دهد. دشمن سرنگون می شود، نیزه اش شکسته می شود و یکی از رفقا پشت سر شاه است.

نقاشی دیواری نبرد هرمز دوم شاهنشاه ساسانی در زیر آرامگاه اردشیر اول هخامنشی قرار دارد.

آخرین بنای جالبی که در نقش رستم به نمایش می گذاریم کعبه زرتشت است که درست در مقابل آرامگاه داریوش دوم ساخته شده است. بسیاری بر این باورند که این بنا عبادتگاه بوده است، اما این ادعا هنوز 100% مورد تایید همه نیست.

به دلیل دین زرتشتی ایرانیان باستان و مکعبی بودن اثر، حدود 150 سال پیش این بنا را کعبه زرتشتی می نامیدند. علاوه بر این، این بنا شباهت زیادی به تصاویر حکاکی شده بر روی سکه های دوران ساسانی و ساختمان زندان سلیمان (با استفاده از عبادتگاه) دارد که استفاده از آتشگاه و عبادتگاه کعبه زرتشتیان را تقویت می کند.

با وجود این نشانه ها، برخی از باستان شناسان کعبه زرتشت را مقبره می دانند زیرا این بنا شباهت زیادی به آرامگاه کوروش دارد و بنای ورودی آن نیز تک و سنگین است. علاوه بر این برخی معتقدند کعبه زرتشت خزانه ای بوده است که در آن اشیاء قیمتی و اسناد مهم نگهداری می شده است و برخی دیگر معتقدند که از این بنا به عنوان وسیله ای برای سنجش زمان استفاده می شده است.

در ساخت کعبه زرتشتیان از سنگ های مرمر سفید و درشت استفاده شده است که بدون ملاط ​​روی هم قرار می گرفتند و سنگ های خاکستری و سیاه بین آنها طاقچه هایی ایجاد می کرد. در قسمت شمالی این بنای باستانی پلکانی وجود دارد و سکوی سه پله ای با پایه مربع در زیر بنا دیده می شود. این بنا در گذشته به «بن حنه» معروف بوده و مکانی مقدس بوده است.