معماری شگفت انگیز منار جنبان اصفهان

تودی تریپ: اگرچه اکثر گردشگران نام منارجانبان را می شنوند، اما بلافاصله به یاد شهر زیبای اصفهان می افتند، اما شاید جالب باشد بدانید که منارجنبان اصفهان تنها یک نمونه از منارجنبان است و سازه های بسیاری در شهرهای مختلف ایران و حتی شهرهای اطراف وجود دارد. جهان که به آنها منارجانبان می گویند. برای درک بهتر این سوال ابتدا لازم است منظور از منارجنبان بیان شود.

جنبان منار به طور کلی همانطور که از نامش پیداست، بنایی است که ویژگی اصلی آن وجود دو مناره متحرک است. به بیان ساده، منار جنبان از ساختار مناره ای تشکیل شده است که حرکت همزمان مناره ها از ویژگی بارز آن است.

بنابراین وقتی یک مناره می لرزد، مناره دیگر نیز شروع به لرزیدن می کند. این ویژگی منحصر به فرد باعث شده است تا کارشناسان معماری بنای منارجنبان را در زمره شاهکارهای معماری قرار دهند.

نمونه های خارجی این سازه خارق العاده را می توان در عربستان و عراق مشاهده کرد و همانطور که مشخص است ساخت چنین سازه ای متعلق به فرهنگ اسلامی است. منارجنبان قطعا یکی از جاهایی است که در اصفهان باید از آن دیدن کنید.

معمار منارجنبان اصفهان کیست؟

می دانیم که بنای اصلی (ایوان) در زمان ایلخانان و در زمان سلطان محمد الجایتو ساخته شده و در زمان صفویه مناره ها به آن اضافه شده است.

از معمار بنای اصلی اطلاعی نداریم، اما مردم محلی شیخ بهایی را سازنده و معمار مناره های جنبان می دانند. شیخ بهایی از علمای بزرگ عصر صفویه بود که دانش و مهارت وی در ریاضیات، مهندسی و معماری تا به امروز شناخته شده است.

او بود که مسجد شاه اصفهان را به گونه ای طراحی کرد که در کنار میدان نقش جهان، اما رو به قبله ساخته شد. ظرافت به کار رفته در ساخت این مسجد نشان از این هوشمندی دارد و ممکن است معمار آن منارجانبان نبوده باشد!
از نمونه های محلی منارجنبان به غیر از شهر اصفهان می توان به منارجنبان حرانق اشاره کرد.

این بنا در یکی از روستاهای شهر اردکان یزد به نام روستای هرانک ساخته شده و در زمان سلجوقیان ساخته شده است.

لازم به ذکر است مناره خرانق به دلیل وجود گل رس شهرت جهانی دارد و در نوع خود بی نظیر است. علاوه بر این، در مسجد جامع نیشابور واقع در شهر قدیم مناره‌هایی وجود دارد که مانند منارجنبان دارای ویژگی‌های معماری متحرک هستند، بنابراین می‌توان آن‌ها را نمونه‌هایی از منارجنبان ایرانی دانست.

همانطور که در منابع تاریخی آمده است، منار جنبان اصفهان در زمان محمد خدابنده اولجایتو ساخته شده است.

با این حال اطلاعات دقیقی از سازنده یا سازندگان اصلی منارجنبان اصفهان در دست نیست، اما با بررسی هایی که در قسمت های مختلف ظاهر بنا انجام شده، می توان بازه زمانی مربوط به ساخت هر قسمت را نیز مشخص کرد.

در قسمتی از این بنا، مقبره زاهدی معروف و محبوب به نام عمو عبدالله بن محمود سقلایی وجود دارد که بر سنگ قبر او سال وفات او سال 716 حک شده است که شاید نشان دهنده پیشینه تاریخی کل بنا باشد. به طور کلی می توان گفت که پیشینه تاریخی کل بنا مربوط به دوران ایلخانی است، اما ساخت مناره ها و برخی تزئینات خارجی بنا به دوران صفویه بازمی گردد.

در واقع می توان گفت که بنای اصلی در دوره های قبل ساخته شده و در دوره های بعدی به تدریج قسمت های مختلفی از جمله مناره ها به آن اضافه شده است.

لازم به ذکر است که علاوه بر سبک معماری فوق العاده، یکی از دلایل معجزه منارجنبان در اصفهان را می توان مربوط به پیشینه تاریخی ساخت آن دانست.

به عبارت ساده تر، شاید ساخت چنین سازه ای در قرن حاضر با توجه به پیشرفت در عرصه معماری و استفاده از فناوری های روز برای تحقق ایده های خلاقانه در ساخت یک ساختمان، چندان تعجب برانگیز نباشد؛ اما در واقع ساخت چنین سازه ای در قرن حاضر چندان تعجب آور نباشد. اما باید توجه داشت که آنچه منارجانبان را از نظر معماری به سازه ای شگفت انگیز تبدیل کرده این است که سازندگان این بنا در دوره ای از تاریخ زندگی می کردند که خبری از معماری های پیچیده و ایده های خلاقانه معماری نبود.

دلیل تکان خوردن منارجنبان

در ساخت این مناره ها از مصالح ساختمانی سبک استفاده شده و همچنین فاصله دو مناره و ارتفاع آنها از سطح زمین کم است و همه این عوامل باعث حرکت این مناره ها می شود.

وقتی از نزدیک به این ساختمان نگاه می کنید، ممکن است کمی عجیب باشد که متوجه شوید کل ساختمان می لرزد و ممکن است متوجه نشوید که دلیل آن عظمت ساختمان است. اما اگر دقت کنید می بینید که در این ساخت و ساز نشانه هایی وجود دارد که وقتی مناره ها می لرزند، آنها هم می لرزند و این به درک ارتعاش کلی ساختمان کمک می کند.

مثلاً روی دو مناره ناقوس می‌گذارند تا وقتی مناره‌ها تکان می‌خورند، لرزش هم داشته باشند و حرکت مناره‌ها راحت‌تر دیده شود.

خود این سازه از وسایل ساده ای مانند کاسه ای پر از آب استفاده می کند تا ارتعاشات کل ساختمان را به گردشگران نشان دهد. مثلاً یک کاسه آب را در جایی از ساختمان قرار می دهد، بعد از تکان دادن مناره ها به خوبی می بینید که آب داخل کاسه هم می لرزد.