کاخ کلات؛ جاذبه‌ای منحصر به فرد در خراسان

تودی تریپ: کاخ خورشید یکی از ارزشمندترین آثار باقی مانده از دوران افشاریه است. این کاخ زیبا در شهر قلات نادری در نزدیکی مشهد واقع شده است. کلات نادری شهری کوهستانی است که دسترسی به آن در گذشته بسیار سخت بوده است.

این دسترسی سخت و موقعیت خاص جغرافیایی باعث شد که دشمنان نتوانند به راحتی این شهر را فتح کنند. نادرشاه افشار با در نظر گرفتن این ویژگی های خاص کلات نادری دستور ساخت کاخی زیبا را در این شهر داد.

آشنایی با کاخ کلات

کاخ کلات معروف به کاخ خورشید یکی از زیباترین برج های آرامگاهی نیمه تمام است که در ابتدا مقبره ای متعلق به دوران ایلخانی بوده است. بنای کنونی بر روی شالوده بنای قدیمی در زمان افشاریه ساخته شده است.

این کاخ در میان باغی بزرگ به سبک باغ‌های ایرانی در سه طبقه زیرزمین، همکف و بالای همکف با تلفیقی از معماری ایرانی و هندی ساخته شده است. کاخ خورشید محل سکونت و انبار جواهرات و غنایم جنگی از فتوحات نادرشاه افشار بوده و اکنون بخشی از آن به موزه تبدیل شده است.

در حال حاضر این عمارت شامل دخمه ای متشکل از هشت فضای به هم پیوسته پیرامون خود و مقبره ای بر روی سکوی هشت ضلعی، بر روی چهار پله پلکانی هرمی و ایوان ها، حجره ها و ورودی هایی در اضلاع هشت ضلعی است که به تالار اصلی کاخ منتهی می شود. خواهد بود در وسط این بنای هشت ضلعی، از سطح پشت بام، برجی استوانه ای دو طبقه قرار دارد که محل سکونت شاه و خانواده اش بوده است.

نمای ساختمان با سنگ قهوه‌ای زیبا، تزیینات مجسمه‌سازی در دیوارهای بیرونی مانند نقش‌های گلدانی با برگ‌های پهن، میوه‌های گرمسیری غیربومی، پرندگان فراوان و همچنین نقاشی‌ها، گچبری و تزیینات طلاکاری داخل کاخ ساخته شده است. البته زیبایی این کاخ بیشتر در دکوراسیون نمای بیرونی ساختمان است.

اکنون حفاری های باستان شناسی فواره های اطراف کاخ خورشید را نشان داده است. اطراف ساختمان آب و حوض های کم عمق با فواره های سنگی کوچک وجود دارد. محور شرقی-غربی باغ بلندتر و ورودی آن در سمت شرق است. بین ورودی اصلی باغ و عمارت حوض بلندی با فواره های سنگی بلند قرار دارد. امروزه عمارت خورشید و باغ آن به طور کامل بازسازی شده است.

معماری درخشان کاخ کلات

اگر به پلان کاخ خورشید کلات نگاه کنید، مجذوب جزئیات دقیق معماری این بنای باشکوه خواهید شد. کاخ خورشید دارای سه طبقه مجزا است. طبقه پایین کاخ محل امن و خزانه نادرشاه بود. طبقه اول کاخ که با 4 پله به طبقه اول کاخ می رسد.

به دلیل هشت ضلعی بودن تالار اصلی کاخ، امکان ورود از 8 جهت به داخل بنا وجود دارد. طبقه دوم یا همکف مجموع یک تالار بزرگ و اتاق هایی است که اطراف آن را احاطه کرده اند. استوانه وسط این هشت ضلعی دارای دو طبقه است که در آن زمان اقامتگاه دائمی پادشاه و خانواده اش بوده است.

طراحی و سبک دکوراسیون این تالار به سبک صفویه خودنمایی می کند. ارتفاع این کاخ در گذشته به 25 می رسید اما امروزه به دلیل تخریب طبقه سوم به 20 رسیده است.

کاخ خورشید در کلات نادری در مجموع دارای 12 اتاق است که هر اتاق دارای مجموعه ای از گچ بری ها و نقاشی های هنری است. جالب است بدانید که تا چند دهه پیش تابلوهایی از شاهزادگان قاجار نیز در میان آنها دیده می شد.

البته زیبایی این کاخ بیشتر به نمای بیرونی آن مربوط می شود که به صورت کنگره ای ساخته شده است که در آن سبک معماری هندی گورکانی خودنمایی می کند. نقش‌هایی از میوه‌های گرمسیری و پرندگانی مانند طوطی‌ها در بیرون کاخ حک شده است، بنابراین می‌توان تصور کرد که افرادی که نمای بیرونی را تزئین کرده‌اند، هندی‌ها بوده‌اند.

طراحی فضای سبز عمارت خورشید کلات نادری از دیگر جاذبه های این مجموعه است. 220 درخت چنار و 156 فواره در حوض های اطراف باغ قصر وجود دارد که بر زیبایی و طراوت کاخ خورشید کلات نادری می افزاید.

سازمان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر فضایی را در طبقه زیرین کاخ خورشید ترتیب داد و از آن به عنوان موزه مردم‌شناسی استفاده کرد و سبک زندگی مردم سال‌های اولیه کاخ خورشید را امروز به رخ گردشگران می‌کشد.

مجسمه های مراسم سنتی مانند عروسی، کشاورزی و ابزار مورد استفاده در آن، آتاری، دامداری و دامپروری، بافندگی و ریسندگی از جمله مواردی است که در موزه کلات نادر به نمایش گذاشته شده است. این موزه به صورت دایره ای طراحی شده و حس پیاده روی را به بازدیدکنندگان منتقل می کند.

البته لازم به ذکر است که برای بازدید از این موزه نیازی به پرداخت هزینه اضافی نیست. بخشی از موزه کاخ خورشید کلات نادری به کتاب های تاریخی اختصاص دارد. کتاب های بزرگان دوره افشاریه و همچنین زندگی نامه نادرشاه افشار در موزه کاخ خورشید کلات قابل مشاهده است.

از دیگر جاذبه های موزه کاخ خورشید، سرداب نادری کلات است که در مرکز موزه به شکل هشت ضلعی ساخته شده است. این سرداب که هوای بسیار خنکی دارد در ابتدا برای دفن جسد نادرشاه افشار ساخته شد اما در زمان قاجار از آن به عنوان زندان استفاده می شد.

فضای داخل سرداب فضای بزرگی نیست، اما از آنجایی که زیر سطح زمین است، در تمام طول سال خنک و خنک است. دیوارهای اطراف سرداب با قاب عکس هایی پوشانده شده است که سیر تحول و مرمت املاک خورشید را در طول سالیان به بازدیدکنندگان نشان می دهد.

لازم به ذکر است که قبل از رسیدن به سرداب و ورود به موزه مردم شناسی کاخ خورشید، دیوارهای فضای ورودی با قاب عکس هایی تزئین شده است که گردشگران را با دیگر مکان های تاریخی و طبیعی شهرستان کلات آشنا می کند.