چند کاروانسرای جالب در قم

تودی تریپ: شهر قم که بیشتر به وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران شهرت دارد، با وجود هوای گرم و خشک، دارای فضای سبز و جاذبه های گردشگری طبیعی فراوانی در اطراف خود است. روستاها و آبادی هایی که در مجاورت این شهر قرار دارند، با وجود کویری بودن، دارای آب و هوای مطبوع و طبیعتی زیبا هستند که در کنار جاذبه های تاریخی، می توان آن را یکی از مقاصد گردشگری کشور به حساب آورد.

قم و کاروانسرای قابل توجه آن

کاروانسرای پاسنگان

کاروانسرای پاسنگان یکی از جاذبه های گردشگری استان قم است که قدمت آن به دوره صفویه و دوران شاه عباس برمی گردد. این جاذبه تاریخی در سال 1321 در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسید.

پاسنگان محل کاروانیان و مسافران خسته بود. مدتی از این مکان به عنوان ایستگاه ژاندارمری استفاده می شد و اکنون به کاربری تاریخی و گذشته خود در قالبی جدید ادامه می دهد. در حال حاضر این کاروانسرا تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه پس از مرمت تبدیل به اقامتگاه گردشگری شده است.

از آنجایی که کاروانسرای پاسنگان قم در مسیر کویر مرنجاب کاشان قرار دارد و دارای امکانات رصد ستارگان است، پایگاهی برای رصد اجرام آسمانی نیز محسوب می شود. پایگاه پرنده نگری و محل برگزاری جشن ها یا جشن ها از دیگر کاربردهای جدید پاسنگان است. ایجاد سفره خانه سنتی، محل برگزاری مراسم و آیین های مذهبی، فرهنگی و هنری از جمله امکانات و خدمات ارائه شده در این کاروانسرا است.

کاروانسرای خوز سلطان

کاروانسرای حوض سلطان یکی از جدیدترین کاروانسراهای ایران است که در دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. راه دسترسی به این کاروانسرا پس از مدت کوتاهی به دلیل تشکیل دریاچه خوز سلطان مسدود شد. بعدها این کاروانسرا به دست فراموشی سپرده شد و تا امروز بلااستفاده مانده است.

بنای کاروانسرای خوز سلطان به سبک ساده و دارای سه تالار ستون دار در سه گوشه بنا است. در هر یک از این تالارها سکویی بین چهار ستون وجود دارد. سر این کاروانسرا به جای قرار گرفتن در مقابل دیوارهای اطراف، عقب افتاده و با ازاره های دالبری و ستون های کوتاه بالای دیوارها تزئین شده است.

همچنین به جای ایوان اصلی، در حیاط امتیازی وجود دارد و پشت آن تالار پذیرایی قرار دارد. این سبک ساخت و ساز در خانه های کاشان و یزد رایج است. اما در کاروانسراهای دیگر دیده نمی شود.

تنها راه ورودی کاروانسرا روبروی حیاط اصلی است. از این منطقه می توانید از دروازه اصلی کاروانسرا وارد شوید. در کنار این دروازه اتاق های نگهبانی و دو کافه قرار دارد. حیاط اصلی کاملاً محوطه سازی شده شامل ایوان هایی است که در کاروانسراهای دیگر دیده می شود. راهروهای منتهی به اصطبل در کنار ایوان ها دیده می شود.

در کنار یکی از ایوان ها راه پله ای به بالای خانه منتهی می شود. پشت این ایوان ها تالاری است که به وسیله چهار کوره هوای مطبوع و خنک آن حفظ می شود. اصطبلی متشکل از دهلیزهای وسیع به تالار ستون دار در گوشه شمال شرقی منتهی می شود. در این مجموعه یک مخزن وجود دارد که به عنوان محلی برای ذخیره آب برای مصارف روزانه استفاده می شد. اتاق های آجری با ازاره های سفید آهکی از حیاط دیده می شود.

کاروانسرای دیدنی قم

نجاری پل دلاک

نجاری پل دلک با بنای آجری یکی از دیدنی های قم در مسیر جاده تهران – کم است و در نزدیکی روستای ملک آباد قرار دارد. این کاروانسرای دوران صفویه در کنار پل دلک قرار دارد. تزئینات آجری با دو طاق شاخ بزی در ورودی کاروانسرا نمایان است و دو ستون عریض در دو طرف آن قرار گرفته است. حیاط کاروانسرا هشت ضلعی است و ایوان های اطراف آن با طاق های نوک تیز احاطه شده است. این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۹۷ به شماره ثبت ۴۸۶۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای دیر گچین

کاروانسرای دیر گچین قدمتی 1750 ساله دارد و مربوط به حکومت اردشیر ساسانی است. باستان شناسان این سن را به دلیل آجرهای موجود در ساخت طاق ها، گنبدها و برج های نگهبانی نیمه بیضی شکل تعیین کرده اند. بنای کاروانسرا در زمان سلجوقیان مرمت شد و اصطبل و چهار ایوان به آن افزوده شد. همچنین در این دوره آجرهای قبلی با ملات جدید ادغام می شوند.

در دوره صفویه، بازسازی و مرمت عمده ای در کاروانسرای دیرگچین صورت گرفت و برج ها، دیوارهای بیرونی و ورودی کنونی به آن اضافه شد. استفاده از آجرهای سفید و همچنین شباهت به معماری سنتی اصفهان مانند آجرکاری زیگزاگ از ویژگی های این دوره بازسازی است. بیشتر تعمیرات و کارهای ساختمانی دوره قاجار در فضای بیرونی کاروانسرا صورت گرفته است. البته برخی از صاحب نظران ساخت حمام و مستراح را به این دوره نسبت می دهند; بنابراین به طور کلی تاریخچه کاروانسرای دیر گچین را می توان در دوره های زیر خلاصه کرد:

دوره ساسانی

دوره سلجوقی

دوره صفویه

دوره قاجار

با توجه به قرار گرفتن این مجموعه در مسیر تردد قم و سیو به ورامین و همچنین جاده ابریشم، اهمیت و ارزش آن بسیار افزایش یافت. رونق و توسعه این کاروانسرا نیاکان را بر آن داشت تا قلعه ها و کاروانسراهای دیگری از جمله قلعه سنگی محمد آباد کاج و قلعه سفالی در مجاورت این مجموعه بنا کنند. این اثر تاریخی کاربردهای زیادی داشته است، از جمله مقر نیروهای سلطنتی و نوعی ایستگاه بین راهی.

در متون تاریخی نام های زیادی برای کاروانسرای دیر گچین قم یافت می شود. در کتاب هایی مانند تاریخ قم، سوره العاریز و کاروانسرای ایران، نام هایی چون «اردشیر»، «دیرالجاس»، «دیر گچین» و «دیر کاج» به این بنای تاریخی نسبت داده شده است.

احتمالاً به همین دلیل است که نام اردشیر را به نام این کاروانسرا که به دستور اردشیر ساسانیان ساخته شده است، گذاشته اند. همچنین «گچ» در زبان عربی به معنای گچ است و به دلیل استفاده از گچ به عنوان ماده اصلی، به دیرالجوس و دیر گچین نیز معروف است. واژگان دیگری مانند رباط و خان ​​از دیگر نام‌های کاروانسرا هستند.