مسجد کبود؛ دیدنی‌ترین مسجد تبریز

تودی تریپ: مسجد کبود یکی از بناهای تاریخی تبریز است که در قرن نهم میلادی توسط صالحه خانم دختر جهانشاه کاراکویونلو ساخته شده است. این مسجد زیبا در زلزله ۱۱۹۳ هجری قمری ویران شد و فقط ایوان و سردر اصلی آن باقی مانده است.

این قسمت های باقی مانده نشان دهنده شکوه این مسجد است. کاشی های آبی ایوان که نام مسجد را به خود اختصاص داده است، طراحی پیچیده و زیبایی دارد. خط های هنری نیز در مسجد به چشم می خورد. روکش داخلی و بیرونی مسجد همچنان در حال بازسازی است. در حال حاضر مسجد کبود یکی از جاذبه های شهر تبریز محسوب می شود.

سیر تاریخی مسجد کبود

این مسجد به دلیل روکش زیبای خود که طیف وسیعی از رنگ ها از آبی لاجوردی تا فیروزه ای را در بر می گیرد، با نام هایی مانند مسجد کبود، فیروزه اسلام نیز شناخته می شود که بی شباهت به مسجد شیخ لطف الله نیست. باستان شناسان تاریخ آن را سال 845 خورشیدی، زمانی که سلسله کاراکویونلو فعالیت می کرد، تعیین می کنند.

در کتب تاریخی به جا مانده از آن دوران، مدت ساخت این مسجد 30 سال ثبت شده است که نشان می دهد بنای شگفت انگیزی است.

تبریزی یکی از شهرهایی بود که همواره در اثر زلزله های متعدد آسیب های زیادی دیده بود، در این میان آثار باستانی بیشترین خطر را متحمل شدند. اما با تمام زلزله هایی که شهر تبریز تاکنون تجربه کرده است، به ویژه زلزله ای که در سال 1193 خسارات جدی به بار آورد، هنوز تعدادی آثار باستانی با قدمت تاریخی قابل توجه باقی مانده است.

اما مسجد کبود که مانند دژ مستحکم و مستحکم بود از زلزله تبریز در امان نماند و قسمت های زیادی از آن آسیب جدی دید.

این مسجد زیبا که حدود 150 سال تنها ویرانه باقی مانده بود، سرانجام در سال 1318 مجدداً مرمت و بازسازی شد و به دست معماران بزرگی چون محمدرضا جانی به این مسجد بازگردانده شد، بنابراین هرکس این مکان را ببیند، شما را مشاهده خواهد کرد. از هنر و معماری ایرانیان پس از اسلام شگفت زده شوید.

معماری بزرگ مسجد کبود تبریز

مسجد آبی یک ساختمان چند منظوره است که به سبک معماری آذربایجان ساخته شده است. سبکی در معماری ایرانی پس از اسلام که به آذربایجان نسبت داده می شود و از ویژگی های آن می توان به نما، درهم (1)، گچ بری و مکران اشاره کرد.

از این بنا به عنوان مسجد بقعه یا مسجد بقاع استفاده می شود زیرا هم مسجد است و هم در قسمت جنوبی آن مقبره هایی دارد. از طرفی باید به نام دیگر این بنا نیز توجه کرد. نام مظفریه که زنانه است برای مساجد به کار نمی رود و شاید این نام نشان دهنده چند کاره بودن این بنا باشد.

این مسجد بر خلاف سایر مساجد زمان خود فاقد حیاط بوده و جهت انطباق با آب و هوای تبریز رو به بیرون و کاملاً سرپوشیده ساخته شده است. این سازگاری باعث می شد همه فضاها در تمام فصول سال قابل استفاده باشند.

ساخت این مسجد حدود 30 سال به طول انجامید و مهندسان و معماران برای ساخت آن همکاری کردند.

محاسبات دقیق، عظمت گنبد، طراحی شبستان و… نشان می دهد که سازندگان در علوم مختلف از جمله هندسه و ریاضیات به خوبی تسلط داشتند.

سنگفرش، مناره، گنبد، نمازخانه و آرامگاه خانوادگی در ضلع جنوبی مسجد از قسمت های اصلی این مجموعه است که بر اثر تخریب نیز دستخوش تغییراتی شده است. بنای این مسجد آجری است و در ساخت برخی از قسمت ها از سنگ های کمیاب استفاده شده است.

بد نیست بدانید در جریان مرمت مسجد سعی شد از آجر، کاشی و سنگ های مرمر باقی مانده در جای اولیه خود استفاده شود.

طراحی شگفت انگیز مسجد کبود تبریز

این مسجد منحصر به فرد معمار معماری باستانی ایران است و تنها بازمانده از سلسله کاراکویونلوها در پایتخت آنها تبریز است. این مسجد به قدری زیبا و جذاب است که با وجود تمام آسیب هایی که در آن مدت متحمل شده است، همچنان هنر دوستان خود را به حیرت وا می دارد.

آنچه این مسجد را بسیار معروف و زیبا کرده است، استفاده از کاشی های معرق و کنده کاری های دقیق است که در طراحی داخلی و خارجی آن به کار رفته و جلوه ای شگفت انگیز ایجاد کرده است.

اگر به اطراف کشتی بزرگ نگاه کنید، نکات برجسته آیات کامل سوره فتح را خواهید دید که به نظر می رسد تزئین کشتی به افتخار پیروزی های جهانشاه باشد. حتی نام جهانشاه بر سر کتیبه ای که با طلا پوشانده شده حک شده است.

گنبد مسجد را صحن احاطه کرده است و مسجد دارای نیم طبقه است. مسجد کبود تبریز با مسجد گوهر شاه مشهد قابل مقایسه است زیرا هر دو در یک دوره تاریخی ساخته شده اند.

معمار مسجد کبود آن را به گونه ای ساخته است که با آب و هوای تبریز سازگاری کامل داشته باشد و در هر زمانی از سال بتوان از تمام قسمت های آن استفاده کرد.

این مسجد در ابتدا تنها یک مسجد نبوده و در مجموعه مظفریه در کنار صحن، خانقاه و کتابخانه قرار داشته است، اما امروزه به جز این مسجد، تمام قسمت های دیگر آن تخریب شده است. بیشتر قسمت های مسجد کبود از آجر ساخته شده است، البته در برخی قسمت ها از سنگ های کمیاب نیز استفاده شده است.

در بررسی بقایای مسجد مشاهده می شود که تمام آجرها با گچ پوشانده شده است. این مسجد دارای صحن مربع شکل، حوض بزرگ و نمازخانه های زیبا در طرفین آن است. بنای اصلی مسجد که طرحی مربعی دارد، درست در مقابل صحن که در گذشته با گنبدی آجری پوشانده شده بود، برپا شده است.