مسجد جامع گلپایگان؛ بزرگ‌ترین مسجد دوران سلجوقی در شهر گلپایگان

تودی تریپ – خدمات مسافرتی: گلپایگان یکی از شهرهای قدیمی استان اصفهان است. این شهر بسیار قدیمی است. گلپایگان در زمان ساسانیان ورتپاتکان و پس از اسلام جرفضلگان نامیده می شد. مسجد جامع گلپایگان یکی از بناهای تاریخی این شهر است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

آشنایی با مسجد جامع گلپایگان

مسجد جامع گلپایگان یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین مساجد عصر سلجوقی در ایران و استان اصفهان است که ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. این مسجد در مرکز بافت قدیمی شهر قرار دارد و از غرب به بازار گلپایگان، از شمال به امامزاده سیدالسادات از فرزندان امام موسی کاظم (ع) و از شرق به خیابان مسجد جامع می رسد. و خیابان مسجد جامع از جنوب. گلپایگان یکی از شهرهای باستانی استان اصفهان است که در زمان ساسانیان ورتپاتکان و پس از اسلام جرفضلگان نامیده می شد و در دوره های بعد به گلپایگان تغییر نام داد.

این مسجد در ابتدا بر فراز آتشکده ساسانی در زمان ابوشجاع محمد بن مالک شاه سلجوقی (حکومت 498-512 هجری قمری) ساخته شد.

تاریخ ساخت و نام حاکم در کتیبه ای در پایه گنبد مسجد که بر روی شبستان اصلی قرار دارد مشخص شده است. این گنبد آجری زیبا ۲۲ متر ارتفاع دارد و با طرح هشت ضلعی منظم ساخته شده است. معمار این بنا مردی قزوینی به نام ابوعمر بن محمد قزوینی بوده که نام وی در بالای محراب مسجد زیر کتیبه دور گنبد در دو سطر ذکر شده است.

کتیبه های متعدد مسجد جامع گلپایگان، مراحل مختلف تکمیل، بازسازی، تعمیر و اضافه شدن بناها به مسجد را در طول زمان نشان می دهد. از جمله در زمان صفویه در سال 1057 ه. در زمان شاه عباس دوم مجموعه ای از هدایا به مسجد جامع گلپایگان اضافه شد.

در دوره قاجار و پس از آن موقوفات زیادی به مسجد و بناهای مجاور آن اضافه شد. کل بنای مسجد در سال 1310 هجری قمری ساخته شده است. توسط هیئتی به سرپرستی آندره گدار فرانسوی بازسازی شد. این مسجد بنای رفیع، مستحکم و ممتاز با کتیبه‌هایی به خط کوفی است که در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد دارای دو ورودی شمالی و جنوبی است. این ساختمان حدود دو تا دو و نیم متر از ساختمان های اطراف بلندتر است.

پلان مسجد مستطیل شکل است و بنای اصلی در قسمت غربی قرار دارد. طول مسجد حدود 100 متر و عرض آن 52 متر و عریض ترین قسمت آن 62 متر است. صحن مسجد بدون احتساب دهلیزها و حجره ها و رواق ها 1600 متر مربع است.

شبستان در قسمت شرقی صحن ساخته شده است. این نمازخانه در زمان امامت مسجد آیت الله آقامیرزا ابوالقاسم محمدی مرمت شد. به گونه ای که تاریخ کاشی های بالای این ظرف نشان دهنده 1298 هجری قمری است. حوض بزرگ اما کم عمقی در مرکز صحن برای شستشوی نمازگزاران تعبیه شده بود که زیبایی دو چندانی به مسجد سلجوقی بخشیده بود.

در اطراف صحن مسجد جامع گلپایگان حجره‌ها و حجره‌هایی وجود دارد که همزمان با شبستان شرقی در دوره قاجاریه و به دستور یکی از همسران فتحعلی شاه ساخته شده است.

وی دو پسر به نام های حیدرکلی میرزا و شاه کولی میرزا معروف به رضا کولی داشت که وقتی امیر گلپایگان شد مادرش نیز نزد او آمد و دستور ساخت این قسمت از مسجد را داد. این داستان در کتیبه ای به صورت شعر واقع در دهلیز ورودی جنوبی مسجد آمده است.

کتیبه های مسجد جامع گلپایگان

کتیبه های مسجد جامع گلپایگان از دوره سلجوقیان باقی مانده و از ویژگی های مهم مسجد به شمار می رود.

زیر گنبد کتیبه ای است که آیه 18 سوره توبا روی آن دیده می شود. در زیر به «ابوسجا محمد بن مالک شاه قاسم» اشاره شده است. همچنین نام «محمد بن ابراهیم بنا» در این کتیبه آمده است که به نظر می رسد در معماری مسجد نقش داشته است. زوایای بالای گنبد نیز آیاتی در مدح خلفای صالح دارد.

محراب علاوه بر گنبد دارای کتیبه های زیادی نیز می باشد. آیه ای از سوره شوری در انتهای بالای محراب دیده می شود. آیات 285 و 286 سوره بقره و آیات اول سوره مومنون نیز دور محراب مزین شده است.

یکی از مهم ترین قسمت های مسجد گنبد آن است که مربوط به دوره سلجوقی است. گنبد دارای طرحی زیبا با آجرکاری های نفیس است که در آن نقش های ظریف و هندسی به همراه مقداری گچ بر روی آجرها دیده می شود.

آجرکاری گنبد سلجوقی منحصر به فرد است و دارای موکرانی های مربعی شکل است. ارتفاع گنبد 22 متر و ابعاد داخلی گنبد 12*12 متر است. گنبد دوتایی مسجد جامع گلپایگان، مانند گنبد مسجد جامع یزد و اکثر گنبدهای قرن هفتم به بعد، محتاط است.

مسجد جامع گلپایگان کاملاً آجری است و فقط پایه آن سنگی است. در برخی از قسمت هایی که بعدا اضافه شده اند، تابلوسازی زیبایی دیده می شود. مسجد گلپایگان دارای صحن و شبستان بزرگ و گنبد آجری بزرگ است و از ویژگی های آن می توان به وجود کتیبه های متعدد آجری و تزئینات فراوان مربوط به دوره سلجوقی اشاره کرد.

یک مخزن آب بزرگ و کم عمق نیز در وسط صحن مسجد قرار دارد که جدای از ایجاد مکانی برای وضو گرفتن نمازگزاران، بر زیبایی این مسجد می افزاید. صحن مسجد جامع گلپایگان بدون احتساب دهلیزها و حجره ها و رواق ها حدود 1600 متر مربع مساحت دارد.

بازدید از مسجد جامع گلپایگان تا غروب آفتاب و خارج از وقت شرعی امکان پذیر است.

پنج نماز جماعت در مسجد جامع گلپایگان اقامه می شود.

هنگام بازدید از مسجد جامع گلپایگان به پوشش اسلامی نیاز دارید.

در بازدید از مسجد جامع گلپایگان، آداب و احترام لازم برای بازدید از اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.

بازدید از مسجد جامع گلپایگان رایگان است.