مسجد جامع؛ جاذبه‌ای تاریخی در اردستان

تودی تریپ: مسجد جامع عمدتاً به بزرگترین مسجد در هر شهر گفته می شود که برای مجالس مذهبی، سیاسی و مذهبی استفاده می شود. مسجد جامع اردستان که از دیدنی های اردستان به شمار می رود علاوه بر اهمیت مذهبی، جاذبه های تاریخی بسیاری نیز دارد.

آشنایی با مسجد جامع اردستان

مسجد جامع اردستان یکی از مهم ترین آثار تاریخی این شهر است که ساخت آن را به معمار معروف «استاد محمود اصفهانی» نسبت می دهند.

این مسجد یکی از قدیمی ترین مساجد ایران به شمار می رود که به عنوان اولین مسجد دو طبقه در تاریخ اسلام و دومین مسجد چهار طبقه جهان اسلام نیز شناخته می شود.

این بنا در گذشته آتشکده بوده که بعدها به مسجدی چهار طبقه تبدیل شده است. مسجد جامع اردستان که در دوره سلجوقیان ساخته شده است در سال 1311 با شماره ثبت 180 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع اردستان در زمان ساسانیان آتشکده یا زیارتگاهی بوده که بعدها به مسجد شبستان تبدیل شده است.

این مسجد دارای یک حیاط در مرکز، ستون‌بندی‌هایی در چهار طرف صحن، یک دیوار آجری محصور و یک دروازه بود. اما در جریان کشتار و غارت اردستان در قرن هفتم، ویرانی مغول این بنا را نیمه ویران کرد.

تاریخچه ساخت مسجد جامع اردستان را می توان به سه دوره تقسیم کرد:

دوره اول: بنا از آتشکده گنبدی به سبک خراسانی (در قرن سوم هجری) به مسجد شبستانی تبدیل شد و گنبد فعلی مربوط به سبک رازی است.

دوره دوم: مسجد شبستان به مسجد کوشک مانند (در قرن سوم و چهارم هجری) تبدیل شد.

دوره سوم: مسجد کوشک مانند در زمان سلجوقیان (در قرن ششم هجری قمری) تقریباً ویران شد و به صورت مسجد چهار ایوانی به سبک رازی (طبق نظر مرحوم پیرنیا) ساخته شد.

اطلاعات کامل و مشخصی از بانی مسجد در دست نیست. اما به گفته برخی «عمر بن عبدالعزیز آل ابی دولف» بانی مسجد است. همچنین در کتیبه ها و منابع تحقیقی نام چند تن دیگر از جمله سلطان بیک، میرمحمد سعید اردستانی، علی بن احمد طباطبایی و محمدمهدی حکیم الملک وجود دارد.

نام استاد «محمود بن محمد اصفهانی» به عنوان معمار ایوان جنوبی و نام استاد «حیدرعلی معمار اردستانی» به عنوان معمار ایوان شمالی در کتیبه ها حک شده است.

ویژگی های مسجد جامع اردستان

مساحت این مسجد 85/340 متر مربع است که دارای 5 در ورودی است که از گوشه حیاط مستطیل شکل از راهروهایی وارد صحن مسجد می شود. از این 5 در، درب شماره 1 قدیمی ترین در است و درب شماره 4 به حسینه راه دارد که در قسمت شرقی مسجد است و به آن متصل است و در ایام عزاداری به ویژه عاشورا مورد استفاده قرار می گیرد.

در ضلع غربی مسجد مدرسه ای متشکل از حجره های دو طبقه قرار دارد و مناره این مسجد در ضلع شمال غربی آن قرار دارد. مسجدی است ستون دار خشک شبستان که قسمت اصلی مسجد شبستان جنوبی است که ابوطاهر در سال 553 هجری قمری بر اساس کتیبه گنبدی بنا کرد. این همان کتیبه ای است که قدیمی ترین تاریخ بنای مسجد در آن نوشته شده است که با بسم الله شروع می شود… و در آن ابتدای آیه 18 سوره توّا حک شده است; هم این کتیبه و هم کتیبه ایوان جنوبی به خط نشق است.

در ایوان جنوبی کتیبه 555 ه. روی آن آیت الکرسی حکاکی شده است.

از دیگر کتیبه ها می توان به محراب های سه گانه شبستان جنوبی اشاره کرد که تاریخ آن به دلیل فرسودگی مشخص نیست. این سه محراب گچ بری شده یکی بزرگ و اصلی و دو محراب دیگر کوچکتر هستند که گچ بری های آن با نقوش هندسی ساخته شده توسط صنعتگران سلجوقی همراه است.

اما یکی از گچبری هایی که مربوط به اوایل دوره اسلامی است، گچبری است که در گوشه جنوب غربی صحن مسجد قرار دارد.

این مسجد به دستور عمر بن عبدالعزیز آل ابی دولف توسط استاد محمود بن محمد اصفهانی و حیدرعلی معمار اردستانی ساخته شده است و تزئینات کاشی کاری آن در مرمت دوره صفویه مشهود است.

مسجد جامع اردستان در سال 1311 با شماره ثبت 180 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسید.