قنات متحیرکننده قصبه در گناباد

تودی تریپ: گناباد شهری در استان خراسان رضوی است که یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است. همین برای رفتن به این شهر و دیدن دیدنی های آن کافی است. اما گل سرسبد این جاذبه ها قنات کصبه است که عنوان بزرگ ترین، طولانی ترین و قدیمی ترین قنات جهان را به خود اختصاص داده است. مکانی که یکی از رازهای ایران نامیده می شود. قناتی با دالان های تاریک و سیاه که هنوز هم آب شهر را تامین می کند اما تا به حال هیچکس روی آن کار نکرده است.

معرفت قنات قصبه

در چند قدمی قنات کصبه چیز عجیبی دیده نمی شود و شاید بتوان فکر کرد که رازآلود بودن این مکان شوخی بزرگی است که افراد زیادی را از دور و نزدیک به خود جذب کرده است. اما وقتی وارد دنیای آن می شوید، متوجه می شوید که با قنات های دیگری که شاید دیده اید متفاوت است. هیچکس از انتهای این قنات اطلاعی ندارد و طول آن تنها 30 کیلومتر تخمین زده شده است.

این قنات با بیش از 300 متر عمق، شاهکار آبی جهان مربوط به 2700 سال پیش را به نمایش می گذارد. بد نیست بدانید این جاذبه مورد علاقه گردشگران است و طبق گزارش ها بیش از 60 هزار نفر در نوروز 1394 از آن دیدن کردند.این قنات همچنین میزبان اولین جشن ملی قنات های ایران به مناسبت ثبت قنات ها در جهان بود. فهرست 23 بهمن 1395 معاون رئیس جمهور و مهمانان داخلی و خارجی از ثبت 11 رشته قنات ایران در فهرست یونسکو تجلیل و تجلیل کردند.

ساختار قنات شهر گناباد

در سرتاسر ایران، چاه ها و قنات ها نقش مهمی در تامین آب مردم داشته اند، اما قنات کصبه بسیار هوشمندانه تر از هر چیزی که تا به حال دیده اید طراحی شده است. تصور کنید در زمان های دور چگونه این قنات شگفت انگیز با آن امکانات محدود و ابتدایی شکل گرفته و با چه محاسباتی دقیق آب را از اعماق زمین به سطح خود آورده است؟ شاید قدرت عجیبی در سازندگان آن وجود داشت و شاید کمی بی انصافی کنیم و مرد و شعورش را دست کم گرفته باشیم!

در زیر به ساختار ویژه این قنات می پردازیم:

1- ورود

قنات بزرگ شهر دارای 3 ورودی است:

ورودی بازسازی شده با بتن و ارتفاع و عرض 170 و 80 سانتی متر که نمایانگر قنات (ابتدای قنات یا دهانه قنات) است. این ورودی پس از طی 720 متر به قنات می رسد.

ورودی دوم که در حال حاضر خشک است اما دست نخورده باقی مانده و در 500 متری آن آماده بازدید عموم است.

همچنین یک ورودی در محل اتصال تونل سیمانی و تونل خشک وجود دارد. دقیقاً جایی که آب قنات پس از عبور از عمق 300 متری تغییر جهت داده و وارد تونل مصنوعی می شود. در این نقطه است که قنات به تونل خشک منتهی می شود.

2- راهروها

برای ورود به دنیای راهروهای قنات ها باید از پله ها عبور کرد. فقط 40 درصد راهروها آزاد است و معلوم نیست در 60 درصد باقی مانده چه می شود؟! نسیمی که در داخل قنات می وزد و صدای آب ترکیبی جذاب به نظر می رسد و این دنیای اسرارآمیز را تماشایی تر می کند.

سوراخ هایی را در دیوارها می بینیم که روزگاری چراغ های نفتی و دیگر وسایل روشنایی را در خود جای داده بودند، اما امروز در کنار ریشه درختان دیوار قنات به خواب رفته اند.

ما با یک سری دالان در داخل یکدیگر روبرو هستیم که به یک خط اصلی به نام قصبه به طول 13135 متر و خطوط فرعی به نام های دولاب نو، دولاب کهنه، خط فرعی اول و فرعی دوم قصبه امتداد می یابد. . 427 حلقه چاه (در برخی منابع 470) در نقاط مختلف قنات کصبه و در فاصله 50 متری از یکدیگر حفر شده که از این تعداد 182 حلقه چاه در منطقه کصبه واقع شده است.

قنات مادرچاه تامین کننده آب در دامنه شمالی سیاه کوه و در انتهای رشته کوه دولاب نو و دره آب خانیک قرار دارد. این چاه حدود 300 متر عمق دارد و دارای دو شاخه اصلی و 5 شاخه فرعی است و تجمع آب آن به 28 متر می رسد. این قنات با دبی 150 لیتر در ثانیه پرآب ترین قنات جهان است.

هزارتوی سیاه گناباد از اراضی شهر سابق گناباد و قسمت شرقی گناباد کنونی به سمت جنوب غربی آغاز می شود. این دالان ها توسط رسوبات ریزدانه محلی به نام برجعلی زمان تشکیل شده اند. آب قنات پس از عبور از دالان ها از خروجی آن واقع در منطقه کصب شهر خارج شده و از آب مرموز خارج می شود.

آب این قنات در گذشته چندین برابر میزان فعلی و بیشتر از نیاز ساکنان شهر بوده است. آب اضافی در چاهی ریخته شد که پس از عبور از یک گذرگاه زیرزمینی به سطح زمین رسید و زمین را کیلومترها دورتر زنده کرد. در این قنات سدهایی ساخته شد تا آب زمستانی به سفره های زیرزمینی جذب شود و از دفع آن جلوگیری شود.

3- ترکیب چاه و قنات در سازه

حفر چاه افقی دلیل ایجاد قنات است زیرا اگر چاه عمودی افقی شود آب سفره های زیرزمینی به سطح زمین می رسد و جاری می شود.

آنچه در شهر گناباد وجود دارد جلوه ای هوشمندانه از ترکیب چاه و قنات است که به صورت افقی و عمودی شکل گرفته و تا به امروز حفظ شده است. دو نوع چاه در این قنات شگفت انگیز حفر شد. برخی کم عمق و عمودی هستند، در حالی که برخی دیگر عمیق و پلکانی هستند.

محاسبه اندازه چاه های عمودی و افقی چالشی بود که قنات سازان با آن مواجه بودند. اگر چاه عمودی چند متر باشد اندازه چاه افقی به چند کیلومتر می رسد. طرح توسعه قنات به صورت عمودی و افقی بدین صورت است که ابتدا یک چاه عمودی به طول 70 تا 100 متر حفر شده و سپس در زوایای قائم به کف آن به صورت کانال هوایی افقی و طویل به طول 3 تا 5 متر جهت گسترش قنات انتهای بالای چاه‌های عمودی، کانال‌های افقی و چرخ‌هایی برای بیرون کشیدن خاک از زیر زمین قرار داده شد.

منبع: کارناوال