قدمت مسجد امام اصفهان

تودی تریپ: مسجد جامع اصفهان مسجدی تاریخی است که در انتهای بازار اصفهان قرار دارد و به مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه اصفهان نیز معروف است. ساخت این مسجد چندین قرن به طول انجامید و هر قسمت مربوط به هنر معماری دوران مختلف پس از اسلام است. این بنا به عنوان قدیمی ترین بنای اصفهان نیز شناخته می شود. نام مسجد جامع اصفهان در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 1390 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

من مسجد دارم ساختمانی شگفت انگیز در اصفهان

مسجد جامع اصفهان بسیار وسیع است و قسمت‌های مختلفی دارد: صحن اصلی مسجد که دارای ۴ ایوان در چهار طرف، غرفه‌های دو طبقه و دو حوض مربع و چند ضلعی است. وقتی وارد مسجد می شوید در دو طرف آن دو تخته مربع را می بینید که مقدس شمرده می شوند. در قرن ششم با تخریب قسمتی از ستون ها و دهانه شبستان، ایوان شمالی به جای آن ساخته شد که به صفه درویش نیز معروف است.

این ایوان دارای تزییناتی مانند گلهای بوته ای و خطوط کوفی است و با ظاهری ساده دارای تزئینات آجری و گچی در داخل و دو کتیبه گچی در بالا و پایین است. گنبد تاج الملک نیز گنبدی دولایه و به سبک رازی ساخته شده و شامل آجر و تزئینات هندسی با نقوش زیبا می باشد. این گنبد از شکل چهار گوش به هشت ضلعی و سپس به شانزده ضلعی تبدیل شد. کتیبه این گنبد نیز به خط کوفی است. ساختمان های اصلی مجموعه به سبک عربی و از خشت خام ساخته شده است.

ایوان جنوبی نیز به سبک معماری سلجوقی با مقرنس های بزرگ ساخته شده است. این ایوان به صفا صاحب نیز معروف است. مناره های اطراف ایوان جنوبی به نظر تازه ساخته شده اند، بنابراین این مناره ها 35 متر ارتفاع دارند. در دو طرف گنبد جنوبی دو ستون با چندین چراغ گچ بر روی ستون ها قرار دارد. در جنوب غربی مسجد چهلستون دیگری به نام چهلستون شاه عباسی وجود دارد.

سیر تاریخی مسجد امام اصفهان

مسجد امام مهم‌ترین مسجد دوره صفویه در شهر اصفهان است و هم از نظر عظمت بنا و هم از نظر تزیینات فراوان از اهمیت بالایی برخوردار است. ساخت مسجد به دستور شاه عباس اول در سال 1020 هجری قمری و در سال چهارم سلطنت برای زیباسازی میدان آغاز شد. در سال 1025 هجری قمری در حالی که هنوز مشغول پی ریزی قسمت های دیگر مسجد بودند، روکش مرمری نفیس آن را تکمیل کردند.

این مسجد نمونه ای ارزشمند از کاشی کاری و مجسمه سازی ایرانی از قرن یازدهم است. تاریخ های ثبت شده در مسجد که شامل سال 1077 هجری قمری، آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم، 1078 هجری قمری، سال اول سلطنت شاه سلیمان و سال 1095 هجری قمری می باشد، نشان می دهد که تزئینات و الحاقات مسجد در طول دوران تکمیل شده است. دوره جانشینان شاه عباس اول.

در کتب معروف تاریخ عهد صفویه مانند «علم آرای عباسی» و «وقائی السنین و العوام» از این مسجد به عنوان «مسجد جامع عباسی» و «مسجد جامع عباسی جدید» یاد شده است. کتیبه سردر مسجد به خط «علیرضا عباسی» و به تاریخ 1025 نشان می دهد که شاه عباس این مسجد را از ثروت خود ساخته و ثواب آن را بر روح جد بزرگوارش شاه طهماسب ارزانی داشته است.

در زیر این کتیبه کتیبه دیگری به قلم محمدرضا امامی قرار دارد که معمار و مهندس مسجد جامع جدید اصفهان (روبروی مسجد جامع قدیم) یعنی استاد استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر بنا محب علی بایقلا را گرامی می دارد. کتیبه های مسجد اثر خوشنویسان معروف عصر صفویه مانند علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمد صالح امامی است.

معماری مساجد به عنوان عنصر اصلی شهر از جایگاه ویژه ای در معماری و شهرسازی پس از اسلام برخوردار است. نقش مساجد جامه در شکل دهی کالبدی سایر عناصر شهری مانند بازارها، معابر و … از یک سو و توجه ویژه حاکمان اسلامی به ساخت مسجد جامع در هر دوره از سوی دیگر، همواره به مسجد جامع منتهی شده است که به عنوان یک نقطه عطف شهری در سراسر شهر باید نام برد. مسجد جامع عباسی نیز به همین دلیل اهمیت دارد.

بین محور اصلی که به سمت میدان نقش جهان ساخته شده و محور مسجد رو به قبله زاویه ای ایجاد شده است که معمار به بهترین شکل ممکن به آن پاسخ داده است. میدان نقش جهان رون اصفهانی دارد یعنی رو به جنوب است. اما مسجد رو به جنوب غربی است.

معمار ایوان جنوبی مسجد را به گونه ای پشت هشتی چرخانده است که نیم طبقه مسجد از هشتی نمایان است. اما نمی توان آن را مستقیما وارد کرد. بلکه باید از یکی از دو راهروی اطراف ایوان به حیاط برسید. در پشت راهروی طولانی‌تر، آب انبارها و تشت‌های شستشو قرار دارند.

بازدیدکنندگان پس از ورود به تالار ورودی و هشتی به صورت سلسله مراتبی و با چرخش از راهروها و رو به قبله وارد صحن مسجد می شوند. در ورودی اصلی مسجد شاه در ضلع جنوبی میدان و زیر مکراهای بلند سر با شکوه او قرار دارد و با نقره و طلا پوشیده شده است. این را در اشعاری به خط نستعلیق می توان دید که از سال تکمیل و نصب آن حکایت می کند.