تودی تریپ: نایبند روستای معمولی نیست و از بافت تاریخی گرفته تا معماری پلکانی، سبت، کوچه های باریک و حتی تعامل با مردم محلی، از اوقات خوش این مکان می گوید. همیشه گفته اند که آسمان کویر دیدنی است و از آنجایی که آلودگی نوری در این روستا کم است، حتی بدون تجهیزات هم می توانید از تماشای ستارگان لذت ببرید. در زیر به سیر تاریخی روستای نایبند می پردازیم.
نایبند; روستایی خاص و دیدنی
در میانه جاده بین المللی طبس- راور، پوشش سبز درختان نخل نظر هر رهگذری را به خود جلب می کند. این پوشش سبز در دل کویر مانند سرابی به نظر می رسد، اما آنچه در واقع پیش روی شماست روستایی به نام نایبند است که شکل پلکانی دارد و به ماسوله کویر معروف است. آنچه در نگاه اول ذهن شما را به خود مشغول می کند این است که چگونه نایبند در دل این کویر شکل گرفته و به حیات خود ادامه می دهد.
آنچه تا امروز نایبند را سرپا نگه داشته است قنات ها و چشمه هایی است که آب گوارا را به این روستا و دیگر روستاهای منطقه می رساند. بد نیست بدانید آب استحمام، کشاورزی و مزارع روستای نایبند و زردگاه به صورت مشترک از چشمه ای در زردگاه تامین می شود. پس از کمی گشت و گذار، شاید چهره این روستا کمی آشنا به نظر برسد. دلیل این آشنایی شاید مربوط به استفاده مجید مجیدی از این روستا به عنوان لوکیشن فیلم محمد رسول الله باشد.
ویژگی های منحصر به فرد این روستا باعث شده تا نام آن در فهرست آثار ملی ایران و به عنوان اثری ارزشمند ثبت شود. نایبند امروزه به خوبی پذیرای گردشگران است و لحظات خوشی را برای آنها رقم می زند.
نایبند یکی از نمونه های منحصر به فرد معماری پلکانی است که در کویر لوت شکل گرفته است. در این نوع معماری می توان مجموعه ای متراکم از خانه ها را مشاهده کرد که سقف خانه ها به عنوان حیاط خانه بالایی آنها استفاده می شود و همبستگی خاصی بین ساکنان ایجاد می کند.
بسیاری از کوچه های روستای نایبند سرپوشیده است و ساباط نامیده می شود. در این کوچه ها سکوهای نشیمن وجود دارد و همین امر این فضا را به محل تجمع اهالی روستا تبدیل کرده است.
سیر تاریخی روستای نایبند
نایبند دارای اطلاعات تاریخی است که موقعیت آن در نزدیکی مسیر کاروان‌ها، وجود منابع آب، موقعیت روستا، زمین‌های حاصلخیز و غیره است. منجر به شکل گیری آن شده است. در اسناد و کتاب های تاریخی از نایبند به عنوان تفرجگاه و خلوتگاه در حاشیه کویر یاد شده است. مثلاً در کتاب «کویرهای ایران» نوشته سون هایدن، کویرشناس معروف سوئدی، درباره نایبند آمده است:
این روستا زمانی که نادر و سربازانش برای بیرون راندن و سرکوب شورشیان افغان از پایتخت خود حرکت کردند، پایگاه و محل استراحت او بود.
بر اساس تحقیقات تاریخی، پیشینه زندگی در نایبند به دوران قبل از اسلام باز می گردد. زمانی که اولین ساکنان روستا شروع به ایجاد فضاهای کوچک در لبه جنوبی صخره برای زندگی در این مکان کردند.
وجود حفره‌های غار در برخی نقاط این روستا گواه این ادعاست که در دوران غارنشینی در آنها زندگی جریان داشته است. این سوراخ ها و راهروها امروزه به عنوان محل نگهداری دام و انبار استفاده می شود.
پس از تشکیل اولین واحدهای مسکونی در قسمت های بالای صخره، اهالی به سمت قسمت های بالای روستا کوچ کردند. باغداری و کشاورزی در حاشیه روستا توسعه یافت که در نتیجه جمعیت افزایش یافت و در نتیجه ساخت و ساز در امتداد ضلع شمالی صخره به سمت چشمه اصلی پیش رفت.
در عصر صفویه با اوج گیری شورش در این منطقه، مردم به فکر ساختن قلعه و برج های دیده بانی برای حفاظت و دفاع از جان و مال خود افتادند. علاوه بر این، ساختار روستای نایبند متراکم شد و حاصل آن معابر بسته و باریک و ساخت خانه هایی به صورت پلکانی شد.
در اواخر دوران قاجار و اوایل دوره پهلوی، ساختار معماری نایبند تغییر کرد و مردم به جای ساخت خانه های تک اتاقه، سازه های چند اتاقه را ترجیح دادند. این تغییر معماری همراه با مزارع، باغ ها و نخلستان ها این روستا را به واحه ای در کویر لوت تبدیل کرده است.
روستای نایبند بیش از 1000 سال قدمت دارد و معماری خاصی شبیه به خانه های ماسوله دارد. بنابراین تقریباً هیچ خط مشخصی بین آنها وجود ندارد. در واقع روستای نایبند در بالای کوه قرار دارد و به دلیل کمبود زمین برای ساخت و ساز، معماری خاصی در این مکان شکل گرفته است که شامل ساختمان هایی با مساحت محدود و چندین طبقه است که باعث شده نایبند یک روستای متمایز و برجسته این نوع معماری شامل مجموعه ای متراکم از خانه ها می شود که سقف خانه ها نقش حیاط خانه های بلندتر را ایفا می کنند و به همین دلیل پیوند خاصی بین روستاییان وجود دارد.
