شهر سوخته؛ جاذبه‌ای منحصر به فرد در سیستان و بلوچستان

تودی تریپ: بر اساس یافته های باستان شناسی، شهر سوخته یکی از قدیمی ترین تمدن های جهان است. این شهر به دلیل ظرفیت استثنایی تاریخی و حجم بالای آثار کشف شده، منطقه ای ارزشمند برای باستان شناسان و علاقه مندان به تاریخ است. در طول سفر خود به شهر سوخته وارد یک موزه بزرگ در بیابان می شوید که در هر گوشه آن گنجی پنهان وجود دارد.

داستان شهر در حال سوختن

شهر سوخته یکی از قدیمی ترین تمدن های بشری است که بر اساس اسناد و مشاهدات باستان شناسان و مورخان بیش از پنج هزار سال قدمت دارد. این منطقه که در کرانه دریاچه هامون و کرانه های رودخانه هیرمند قرار دارد، در قدیم یکی از شهرهای مهم راه ارتباطی شبه قاره هند و بین النهرین بوده است.

تاریخ شکل گیری و ساخت این شهر را به هزاره سوم قبل از میلاد نسبت می دهند. برخی از باستان شناسان تاریخ سکونت در این منطقه را معاصر با عصر مفرغ می دانند و گروهی دیگر قدمت این شهر را به تمدن عیلامی می دانند.

علیرغم همه نظرات و عقاید متفاوتی که در ارتباط با شکل گیری و توسعه تمدن در شهر سوخته وجود دارد، توسعه و شکوه این دولت شهر کهن حتمی است. با توجه به اینکه در قدیم و بیش از پنج هزار سال پیش دریاچه هامون دریاچه ای پر از آب بوده که از رودخانه بزرگ هیرمند تغذیه می شده است، سرسبزی و حاصلخیزی این منطقه دلیل اصلی شکل گیری شهر سوخته بوده است.

این شهر بیش از 280 هکتار وسعت دارد و از پنج بخش اصلی تشکیل شده است. هشتاد هکتار از اراضی شهر به بافت مسکونی در شمال شرقی اختصاص دارد و قبرستان، بخش مرکزی، محوطه فعالیت های صنعتی و اداری از دیگر مناطق این شهرستان است.

تاریخچه شهر در حال سوختن به عصر برنز یعنی حدود 5000 سال پیش برمی گردد. شهر سوخته در منطقه ای شکل گرفت که زمانی به دلیل وجود رودخانه هیرمند بسیار حاصلخیز بود. شهر سوخته و تمدن باستانی جیرفت تمدن هایی هستند که از این منطقه آبرفتی سرچشمه گرفته اند.

دریاچه هامون زمانی دریاچه ای بسیار پرآب بود و از رودخانه هیرمند و رودخانه های دیگر تغذیه می شد. بنابراین از نظر سرسبزی می توان منطقه را با رود نیل در مصر مقایسه کرد.

این سرسبزی اطراف شهر سوخته و تمدن جیرفت، مردم این دیار را به ایجاد و پرورش صنایع متنوع و گسترده سوق داده است. از نی دریاچه هامون حصیر بافته اند. با استفاده از معادن لاجورد، زیور آلات طلا و لاجورد می ساختند و در کوره هایی که داشتند، ابزار فلزی مانند قلاب ماهیگیری می ساختند.

نشانه هایی وجود دارد که حکایت از تجارت و تجارت بین مردمان تمدن شهر سوخته و تمدن های غرب ایران و بین النهرین دارد. اگر این نظریه درست باشد، نشان می دهد که راه های تجاری زمینی و دریایی در خلیج فارس وجود داشته و مردم این دولت شهرها نه تنها از وجود آنها اطلاع داشتند، بلکه کالاها و محصولات خود را با یکدیگر مبادله می کردند.
شهر سوخته مانند تخت جمشید دارای سیستم فاضلاب و گردش آب با لوله های سفالی بود. مهرهایی نیز در این شهر یافت شد که نشان از ساختار اداری و رسمی توسعه یافته در آن دارد.

دیدنی های شهر سوخته

بسیاری از اشیاء به دست آمده از شهر سوخته مانند مهره ها، اشیاء سفالی و سنگی، نمونه های بازسازی شده گورهای باز با اسکلت، مجسمه و… در موزه شهر سوخته در معرض دید محققان و علاقمندان به تاریخ و فرهنگ قرار گرفته است. بیشتر و بهتر بدانیم.

بخش مردم شناسی مربوط به مناطق سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان به معرفی موضوعاتی مانند ادبیات شفاهی، مشاهیر، فرهنگ و آداب و رسوم، پوشاک، غذا، صنایع دستی و … می پردازد.

در قسمت زمینی رمپ، بوم شناسی سیستان و بلوچستان و منطقه جنوب شرق کشور معرفی شده است که به این منظور ویترین هایی برای تهیه گونه های جانوری و گیاهی منطقه (آبزیان آب شور از … استان) در کنار یک آکواریوم بزرگ نصب شده است. این بخش از بخش های جذاب موزه برای کودکان و نوجوانان است.

نمای بیرونی ساختمان به مساحت سه هکتار محوطه سازی شده است که شامل مجموعه ای از 20 آلاچیق، بلوک و مسیری برای دسترسی آسان، پارکینگ عمومی و سرپوشیده، فضای سبز، زمین بازی و امکانات ورزشی و سرویس های بهداشتی عمومی می باشد.

در طول تحقیقات انجام شده در شهر سوخته، شواهدی پیدا شد که باستان شناسان را شگفت زده کرد. این شواهد نشان دهنده پیشرفت علم پزشکی در گذشته در شهر سوخته است. در سال 1356 در جریان کاوش های شهر سوخته، یک گورستان دسته جمعی کشف شد.

یک جمجمه نیز در میان اسکلت های موجود در آن کشف شد که بقایای عملیات را نشان می دهد. این اسکلت متعلق به دختری 13 ساله است و برش عمیق مثلثی در سمت راست آن قابل مشاهده است.

مورخان معتقدند که این عمل اولین عمل مغزی در دوران باستان بوده است. اگرچه بیمار چند ماه پس از این عمل جان خود را از دست داد، اما این جمجمه یکی از مهم ترین یافته های باستان شناسی در جهان محسوب می شود.

از دیگر اکتشافات مربوط به علم پزشکی در شهر سوهاته می توان به چشم مصنوعی در گورستان شهر سوهاته اشاره کرد. جنس این چشم مصنوعی ترکیبی از قیر طبیعی و نوعی چربی حیوانی است و دارای طرح‌های نخ طلایی ظریفی شبیه مویرگ‌های چشم است. امروزه چشم مصنوعی شهر سوخته در موزه ای در جنوب شرقی زاهدان نگهداری می شود.