تودی تریپ: محدوده شهر تاریخی بالکیس که در واقع اسفرین قدیم به حساب می آید حدود چهار هزار سال قدمت دارد، قرن ها همیشه مردم در این منطقه زندگی می کردند و تمدن ایجاد می کردند و سپس با هجوم و تهاجم مردم این منطقه ویران شد. اقوام مختلف و دوباره از خاکستر جنگ و نفرت جوانه شهری جدیدی را جوانه زد. ویرانه‌های شهر بلقیس اسفرین از ادوار مختلف شامل مجموعه‌ای از آثار، بقایای ارگ و خندق، بخش‌هایی از دیوار شهر و بقایای مقبره شیخ آذری و… است.
مهمترین اثر باقی مانده در شهر تاریخی بالکیس که در حال حاضر در سه کیلومتری جنوب غربی اسفرین کنونی قرار دارد، ارگ 1200 ساله ای است که به آن قلعه نارین نیز می گویند. اسفرین قدیم (شهر بالکیس) پس از شکوفایی در دوره صفویه در سال 1731 میلادی توسط افغانها ویران شد و ساکنان آن شهر جدیدی در نزدیکی بالکیس ساختند. این اثر در سال 1392 به شماره 4497 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آشنایی با شهر تاریخی بالکیس
شهر بالکیس یکی از بزرگترین بناهای خشتی و گلی ایران است که در 3 کیلومتری جنوب غربی شهر کنونی اسفرین با وسعت بیش از 180 هکتار و از مجموعه آثاری که شامل بقایای ارگ و ارگ است واقع شده است. خندقی در اطراف آن شارستان شامل: کولا و بارو، مقبره شیخ آذری، خرابه های معروف به منار تپه (مسجد جامع)، کوره سفالگری، آب انبار، بازار، کاروانسرا، بنایی معروف به یحدانها و قبرستان وسیعی در نزدیکی دروازه شرقی شکل می گیرد.
مستحکم ترین و قابل توجه ترین اثر باقی مانده از بقایای شهر بالکیس ارگ است که دارای 29 برج به ارتفاع حدود 11 متر و در زمره بزرگترین قلعه های باستانی ایران است که دارای ساختاری خشتی و لایه لایه و دارای وسعت است. به مساحت حدود 51 هزار متر مربع و همچنین خندقی وسیع در اطراف ارگ وجود دارد که نفوذ ناپذیری قلعه را با مشکل مواجه می کند.
با توجه به تاریخ مراجعه به متون تاریخی، قبل از رونق اسلام آباد و فتح آن به دست مسلمانان در سال 31 هجری قمری و بر اساس یافته های باستان شناسی، قدیمی ترین سکونتگاه این شهر تاریخی که تاکنون شناسایی شده به اواخر دوره ساسانی باز می گردد. دوره، آغاز اسلام و زندگی در آن تا پایان دوره صفویه ادامه یافت و سرانجام این شهر در اواخر طهماسب دوم و اوایل سلطنت نادر تأسیس شد. در سال 1131 ه. توسط آفاقان به کلی ویران و درهم کوبیده شد.
به گونه ای که موقعیت سابق خود را از دست داد، از همان لحظه نام افسانه ای بلکیس به تدریج بر ویرانه های شهر قدیمی اسفرین قرار گرفت. شهر باستانی و تاریخی بالکیس به دلیل اهمیت ویژه باستان شناسی در سال 1387 به عنوان پایگاه میراث فرهنگی تایید و با شماره ثبت 4497 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ارگ دیدنی در شهری 4000 ساله
ارگ بلقیس اسفرین را دومین بنای سفالی ایران پس از ارگ بم می دانند که بر اساس اصول معماری ساسانی ساخته شده و خشت و گل مهم ترین مصالح به کار رفته در آن است.
مورخان و جغرافی دانان اسلامی، اسفندیار پسر گستاساب را بانی این شهر نامیده اند. الحکیم، نویسنده تاریخ نیشابور، پیوند کباد ساسانی (کواز) را با آن ذکر کرده و می نویسد که کباد اسفرین را «جشن» می نامد.
بیهقی نام اسفرین را نیز «اسپریین» می نامد و آن را ترکیبی از «اسپر» به معنای سپر و «عین» به معنای راه می داند.
گویاترین و معتبرترین سندی که دستکاری نشده و تحت نظارت دولت مرکزی بوده و نام این شهر باستانی از 700 سال پیش یعنی از زمان مغول تا پایان صفویه زنده بوده است. قانون، یک سکه است.
این سکه مربوط به زمان حاکم خان الععادل از امرای ایلخانی است که در شهر اسفرین ضرب شده است.
پیام. سایکس، یکی از افسران بریتانیایی که در سال 1893 از منطقه اسفرین بازدید کرد، اولین کسی بود که نقشه شهر بالکیس را تهیه کرد و همچنین در مورد نامگذاری شهر بالکیس چنین نوشت: شهر بالکیس نام نسبتا جدیدی است که همیشه به یک شهرک بالکیس داده شده است. شهر اسفرین است و در سفرنامه های عرب از او خبری نیست.
این سایت به خاطر یافته های سفال های قرون وسطایی و تعدادی سکه ضرب شده معروف است. در قرون سوم همزمان با حکومت سامانیان به نقل از کتاب حدود العلم من المشرق المغرب اسفرین شهری آباد و پربرکت بوده است.
مقدسی در کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم اواخر قرن سوم، وجود بازارهای تجاری و حاکمان دینی-سیاسی را دلیل اصلی رونق اسفراین ذکر می کند. در سالهای پایانی حکومت سامانیان، هرج و مرج و درگیری داخلی بین مدعیان جانشینی به وجود آمد.
در آن روزها اسفرین در سال 385 هجری قمری غارت و غارت شد. ب ابوعلی سیمجور نیز در سال 387 ه.ق از این فرصت استفاده کرد. ارتش بکتوزون این شهر را غارت کرد.
منبع: تریپ یار
