سفری به دل تاریخ و میراث شکوهمند با قلعه فورگ / جاذبه‌ی جالب خراسان جنوبی

تودی تریپ: فورگ روستایی با قلعه های زیبا در دامنه کوه مومن آباد قرار دارد و یکی از ییلاقات خراسان جنوبی به شمار می رود که آب و هوای سرد کوهستانی دارد.

روستای فورگ یکی از روستاهای شهرستان مدهیم از توابع شهرستان بیرجند است که در ۱۰۷ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند در خراسان جنوبی قرار دارد. فورگ یکی از قدیمی ترین روستاهای این شهرستان به شمار می رود و بافت آن قدیمی است.

این روستا بر روی کوهی بنا شده و اطراف آن را قلعه بزرگی فرا گرفته است که به نام همان روستا به قلعه فورگ معروف است. فورگ را بیشتر به خاطر این قلعه می شناسند که یکی از زیباترین قلعه های ایرانی است.

جعل کجاست

قلعه فورگ یکی از مکان های معروف بیرجند است که در 110 کیلومتری شرق بیرجند و 5 کیلومتری روستای فورگ در شهرستان مدهیم قرار دارد.

وجود مناطق کوهستانی فراوان، اسماعیلیان را در مبارزه با حکومت عباسی در این قلعه‌ها ساکن کرد و به دلیل ساخت قلعه‌های غیرقابل نفوذ، در نبردهای چندین ساله خود پیروز شدند. در بیشتر نواحی آن شهر قلعه های بلند و مستحکمی ساختند و سایر شهرهای جنوبی خراسان از آنها باقی ماند.

قلعه فورگ بعد از قلعه الموت مهمترین مقر اسماعیلیان به شمار می رود

در این مکان فداییان مطلق تحت تعلیم و تربیت خاص قرار می گرفتند. زائران مطلق گروهی بودند که حتی نامی هم نداشتند و پس از خروج از قلعه برای انجام مأموریت خود، نامشان تغییر کرد و با نام مستعار سعی در مبارزه با افکار دولت مرکزی داشتند.

اساس تربیت فرقه داران این بود که بتوانند دشمن را غافلگیر کنند، یکی دو ضربه چاقو بزنند و قبل از اینکه بقیه به خود بیایند ناپدید شوند.

اما انتساب قلعه فورگ به اسماعیلیه باید با احتیاط انجام شود، زیرا قلعه های اسماعیلی دارای ویژگی های خاصی هستند و عظمت و ظاهر قلعه فورگ با قلعه های اسماعیلیه متفاوت است.

قلعه باشکوه و منحصر به فرد فورگ یا قلعه میرزا رفیع خان که خوشبختانه تا حد زیادی از حوادث مخرب طبیعی و دست‌ساخته و دست زمان در امان مانده است، همچون نگینی شاهانه در میان آثار و بناهای تاریخی استان خراسان جنوبی می‌درخشد.

این بنا جزو 10 قلعه مهم تاریخی کشور و یکی از آثار مهم و شاخص ایران است که علاوه بر جایگاه ملی خود، ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را نیز دارد. این اثر تاریخی در تاریخ 28/12/1379 به شماره 3450 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه فورگ; یک جاذبه جالب و یک میراث باشکوه

آنچه تاکنون در تاریخ نگاری به دست آمده، ساخت قلعه فورگ را در زمان نادرشاه افشار به دست «میرزا بقاخان» حاکم «درمیان» و فورگ می داند.

اما مشخص است که این قلعه قبل از دوره افشاریه در آنجا بوده است. پس از میرزا بقا، پسرش «میرزا رفیع خان» ارگ را تکمیل کرد. تنها یک کتیبه از ساروجی بر روی مخزن قلعه وجود دارد که تاریخ 1181 میلادی را نشان می دهد.

این کتیبه دیواری نشان دهنده «بازسازی» و نه «نوسازی» قلعه توسط استاد «ابوسعید جزیکی» در آغاز دوره قاجاریه است. در این بازسازی، حصار فعلی قلعه به همراه هشت برج مدور نوسازی و اضافه شد.

قلعه فورگ دارای مساحتی نزدیک به 9200 متر مربع است که از شرق به غرب امتداد دارد. این قلعه بزرگ دارای 18 برج است که همه آنها تا به امروز به دست تاریخ نرسیده است.

مصالح ساختمانی دژ فورگ عمدتاً سنگ، آجر، خشت و ساروج است. پس از قرن‌ها، این قلعه بر فراز صخره‌ای سنگی جایگاه خود را در تاریخ بیرجند ثابت نگه داشته است. علاوه بر این، سازه های کنگره در بالای حصار و برج ها وجود دارد و روزنه هایی برای مشاهده و دفاع دیده می شود.

با توجه به آثار و بقایای معماری داخل قلعه می توان نتیجه گرفت که قلعه مذکور در چند مرحله بازسازی و بر وسعت آن افزوده شده است. آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه است که یادگار آن دوره محسوب می شود.

دروازه فورت فورج در پایین ترین نقطه، در بارو شرقی آن قرار دارد. در این بخش برج های نگهبانی، انبار خوراک دام، اقامتگاه های خدمتکار، انبار دام و آب انبار وجود دارد.

در گوشه شمال شرقی این بخش، برج خشتی با ردیف‌های صلیبی قرار دارد که مردم محلی به آن «برج کبوترخانه» می‌گویند.

کمی جلوتر در غرب که بالاتر است، در وسط قلعه ارگ ​​ساخته شده است. در اینجا حمام و اسلحه، بخش سربازان و مسجد نگهداری می شود.

در غربی ترین و همچنین مرتفع ترین قسمت دژ فورگ «خندژ» برمی خیزد. کهندژ فورگ که مقر قلعه نیز می باشد با 2 برج نگهبانی، 8 برج گرد و یک برج میانی بلند و استوار تقسیم می شود.

این قسمت که از نوسازی دوره افشاریه باقی مانده است بهتر از دو قسمت شرقی در دست تاریخ باقی مانده است. بخش های مختلفی در خانه قدیمی وجود دارد. دهلیزها، راهروها، اصطبل ها، انبارها، برج های نگهبانی. این بنای باستانی دو طبقه بوده که طبقه دوم آن امروز تخریب می شود.

از دیگر قسمت‌های قلعه می‌توان به راهرو (تونل) اشاره کرد که در زمان جنگ برای جمع‌آوری آب و خروج از بیرون از دیوارهای قلعه استفاده می‌شده است.