تودی تریپ: کلیسای زور زور ماکو یکی از قدیمی ترین کلیساهای ایران است. این کلیسا در منطقه کوهستانی کاراداخ، حومه سیه چسمه، در دره ای به فاصله کمی از تنگه بین دو کوه قره بلاغ و کاراداخ، در نزدیکی رودخانه زنگمار واقع شده است. این کلیسا در 12 کیلومتری شمال غربی کلیسای کاراکیلیسا ساخته شده است.
آذربایجان؛ سرزمین کلیساها
کلیساهای شناسایی شده در ایران که توسط ارامنه کشورمان ساخته شده اند متعلق به سه دوره زمانی هستند:
کلیساهای ساخته شده تا قرن 14;
کلیساهایی که در دوره صفویه ساخته شده اند.
کلیساهایی که پس از صفویه تا قرن بیستم ساخته شده اند.
کلیسای زور زور نیز یکی از کلیساهای دسته اول است و در قرن چهاردهم ساخته شده است. استان های آذربایجان غربی و شرقی تنها منطقه ای در ایران هستند که در هر سه دوره زمانی کلیساهای تاریخی دارند. وجود کلیساهای تاریخی از قرون اولیه نشان می دهد که مسیحیان از دیرباز در این منطقه زندگی می کرده اند. در مجموع تاکنون بیش از 111 کلیسای تاریخی ارمنی در این استان شناسایی شده است که از این میان می توان به شهرهای شمالی سلماس با 39 کلیسا، ارومیه با بیش از 40 کلیسا، خوی با حدود 13 کلیسا و ماکو و چالدران با حدود 10 کلیسا اشاره کرد. بیشترین مکان ها را دارند
پس زمینه کلیسای زور زور
ممکن است بنای این کلیسا بین سال های 1315 تا 1342 میلادی ساخته شده باشد. این اثر مذهبی تاریخی به عنوان یک اثر ملی و همچنین در یونسکو به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیده است. شهر ماکو در گذشته مقر ارامنه بوده است. به همین دلیل کلیساهای زیادی در این منطقه ساخته شد که یکی از آنها کلیسای زور زور است.
ساخت کلیسا توسط زاخاریوس، اسقف اعظم کلیسای سنت تادئوس، که یکی از خانواده های بزرگ و صاحبان این منطقه بود، انجام شد. این کلیسا با نام «مادر الله» ساخته شده است. در ابتدا اسقف خمان یرزنگاسی در این کلیسا زندگی می کرد و به تدریس تعالیم دینی می پرداخت. او نام «زور زورتسی» را برای خود انتخاب می کند که باعث می شود این کلیسا به کلیسای زور زور نیز معروف شود. در متون ارمنی نیز از آن به عنوان «کلیسای مادر مقدس زور زور» یاد شده است. این کلیسا در میان ساکنان این منطقه «کلیسای بارون» نیز نامیده می شود.
این کلیسا در آغاز قرن چهاردهم مرکز شکوفایی ادبیات و ترجمه بود و آموزش تعالیم دینی در آن رونق داشت. در این دوره روحانیون معروفی در این مکان تربیت شدند. اما با خروج زورچی از این کلیسا، رونق این کلیسا از بین رفت و تا اوایل قرن هفدهم میلادی تنها محل انجام مراسم مذهبی بود.
پس از تشدید جنگ بین ایران و عثمانی، این کلیسا متروکه شد و اکنون فقط یک جاذبه گردشگری در نزدیکی شهر ماکو است.
معماری کلیسای زور زور
معماری این کلیسا مانند اکثر کلیساهای این منطقه از نظر سبک و فرم بنا از معماری ارمنی پیروی می کرد. پلان کلیسا از داخل صلیبی شکل دیده می شود. در ورودی نمازخانه برای سر صلیبی شکل با قاب بندی هنرمندانه ساخته اند.
این کلیسا از سنگ آهک نخودی مایل به قرمز ساخته شده است. روی برخی از سنگ های اصلی صلیب حکاکی شده است که ممکن است نشان دهنده عرضه سنگ ها باشد. در سطح بین سنگ ها هیچ ملاتی دیده نمی شود و سازندگان سنگ ها را طوری تراشیده اند که درگیر شوند.
نمای سنگی ساختمان کلیسا بسیار ساده و ساده است. تنها تزئین آن صلیب روی سنگ ها و ستون های کاذب است که در اطراف پنجره ها و نورگیرها قرار گرفته و به طاق صلیبی ختم می شود.
در قسمت غربی کلیسا دری فلزی وجود دارد. این در با کتیبه های ارمنی و صلیب تزئین شده است. در داخل بنا چهار طاق نما با طاق نماهای بیضی شکل و چهار خوابگاه کوچک در چهار طرف نمایان است. بالای ساختمان گنبدی 16 ضلعی به شکل آرگاچین (گرد) با نورگیرهایی در پای آن تعبیه شده است. پنجره های ساختمان نیز نور طبیعی را به داخل ساختمان هدایت می کنند. ظرافت به کار رفته در تعادل حجم و عناصر معماری جذابیت و حالت معنوی خاصی را در این مکان مذهبی و تاریخی ایجاد می کند.
ساختمان کلیسای زور زور ماکو در همه جا
در سال 1366 وزارت نیرو عملیات احداث مخزن بارون را در دشت ماکو آغاز کرد. متأسفانه قبل از شروع کار هیچ استعلامی از سازمان میراث صورت نگرفت. پس از اطلاع مدیر میراث فرهنگی مبنی بر آغاز عملیات عمرانی، نامه ای به مسئولان برای حفظ این میراث فرهنگی ایران نوشته شد.
کلیسای زور زور در محلی قرار داشت که قرار بود دیوار حائل سد ساخته شود و طبق نقشه های مصوب پس از اتمام ساخت سد و تخلیه دریاچه، کلیسا در دریاچه سد غوطه ور می شد. .
از سوی دیگر حفر تونل های کنارگذر و انفجارهای پی در پی ساختمانی خسارات زیادی به ساختمان کلیسا وارد کرد. به همین دلیل رهبری اجرایی میراث فرهنگی کشور با موافقت وزارت نیرو تصمیم به جابجایی ساختمان کلیسا گرفتند. این کار با همکاری شرکت های مهاب قدس و پیماب، سازمان آب و برق منطقه ای، کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و کارشناسان و معماران جمهوری ارمنستان در مدت 25 روز با رعایت نکات علمی انجام شد.
برای جابجایی کلیسای زور زور و بازسازی آن به روش اولی، سنگ به سنگ، لایه های دیوار را شماره گذاری و برداشته و به مکان دیگری به ارتفاع حدود 110 متر و فاصله 600 متری منتقل کردند. از این نقطه و بر روی یک رخنمون سنگی دوباره ساخته شد.
منبع: دست بر ایران
