دشت کویر؛ زیباترین دشت ایران

تودی تریپ: دشت کویر، کویر مرکزی یا کویر بزرگ نمک، کویر وسیعی است که در دل فلات ایران و در 300 کیلومتری شرق و جنوب شرق استان تهران واقع شده است. این بیابان تقریباً 800 کیلومتر طول و 320 کیلومتر عرض دارد و سطح آن پوشیده از گل و لای و نمکزار است. ده ها میلیون سال پیش دریاچه آبشوری این کویر را پوشانده و منطقه کوچکی را که اکنون در مرکز ایران قرار دارد، احاطه کرده است. پس از خشک شدن آب این دریاچه لایه نمکی به ضخامت 6 تا 7 کیلومتر در این منطقه به وجود آمد.

آشنایی با دشت کویر

با گذشت زمان، لایه نمکی که در کف دریاچه ظاهر شد، در زیر لایه‌های گل مدفون شد. اما از آنجایی که چگالی نمک کمتر از چگالی سنگ و گل است، این عنصر به تدریج لایه های بالایی خود را هل می دهد و در نهایت طی میلیون ها سال از میان رسوبات نفوذ می کند و گنبدهای نمکی جالبی را در سطح زمین ایجاد می کند. گنبدهای نمکی دشت کویر از بهترین نمونه های این پدیده زمین شناسی در کل جهان است.

زمین شناسان حدود 50 گنبد نمکی را در این منطقه شناسایی کرده اند که دیواره برخی از آنها به دلیل قرار گرفتن در معرض باد و باران دچار فرسایش شده است.

اگرچه به نظر می رسد لایه نمکی این بیابان دارای یک سطح جامد است، اما در واقع تنها چند سانتی متر ضخامت دارد. در زیر این لایه نمک نوعی گل سست و چربی مانند وجود دارد که ایرانی ها به آن «گریس» می گویند. این نوع گل بسیار چسبنده است و اگر شخصی در آن گیر کند بیرون آمدن برایش فوق العاده سخت خواهد بود، بنابراین سفر در دشت کویر بسیار خطرناک تلقی می شود.

خاک دشت کویر بایر و نامناسب برای کشاورزی است و محیط آن نیز خالی از سکنه است و تاکنون تنها قسمت هایی از آن کاوش شده است. سکونت انسان در اطراف این کویر تنها به چند روستای پراکنده محدود می شود. در این روستاها ساختمان هایی برای مقاومت در برابر آب و هوای سخت با سبک معماری عایق در برابر باد ساخته می شوند. تعدادی از ساکنان این منطقه در تپه‌ها و کوه‌های اطراف دشت کویری ساکن شدند. مناطق کوهستانی اطراف زیستگاه گونه های جانوران وحشی مانند پلنگ ایرانی، بز کوهی، شتر و میش وحشی است.

ویژگی های منحصر به فرد دشت کویری

دشت کویر در نگاه اول دشت شنی وسیعی است پوشیده از نمک که با تپه های زیبا و فریبنده مزین شده است. این عظمت باورنکردنی انسان را برای دقایقی به فکر و استدلال وا می دارد. در گوشه و کنار این سرزمین پهناور آب انبارهای تاریخی فراوانی وجود دارد که هنوز هم می توان از برخی از آنها استفاده کرد. از آن جمله می توان به سدهای دولاشی، سرکویر و میانه اشاره کرد.
در قسمت جنوبی این دشت یکی از قدیمی ترین مناطق کویر مرکزی به چشم می خورد. این بخش که بیابانک نامیده می شود محل حرکت کاروان ها به سمت نیشابور بوده است. در این دشت بزرگ گنبدهای نمکی کوچک و بزرگ به چشم می خورد. این گنبدها منظره ای فراموش نشدنی را جلوی چشم گردشگران به تصویر می کشند.

شهر جندق نیز از دیگر ویژگی های بارز گردشگری این منطقه به شمار می رود. در زمان انوشیروان این شهر به تبعیدگاه شهرت داشت. در منطقه جندک می توان گنبد باستانی و باشکوهی را دید که یادگاری از دوران ساسانی است و برخی آن را هشت دروازه می نامند.
در دل این کویر، بقایای ستون‌های آجری شگفت‌انگیزی را می‌بینید که از زمان شاه عباس صفوی برجای مانده است. شاه عباس معروف است که این ستون ها را در جاده مشهد و برای جلوگیری از گم شدن زائران ساخته است.

به دستور شاه عباس مزرعه ای در این قسمت از کویر مرکزی ساخته شد که به عنوان استراحتگاه و استراحتگاه زائران مورد استفاده قرار می گرفت. این مزرعه که به عباس آباد معروف است همچنان سرسبز و قابل استفاده است.
مسافرانی که شب را در کمپ های کویری حاشیه این دشت انتخاب می کنند، می توانند در شب های کویر مرکزی به زیباترین آسمان پرستاره زندگی خود خیره شوند. اوایل پاییز تا اواخر زمستان را می توان بهترین زمان برای سفر به کویر مرکزی دانست.

دشت کویر در مرکز فلات ایران قرار دارد و از شمال به دامنه‌های مرکزی و شرقی البرز، از غرب به جاده دامگان به جندک و کویر ریجان، از شرق به پیرخاجات و ازبکستان منتهی می‌شود. کوه ها و از جنوب به محور اتصال خور – طبس خواهد بود همانطور که اشاره کردیم بیش از 800 کیلومتر طول و نزدیک به 600 کیلومتر عرض دارد. کویر نمک را می توان وسیع ترین کویر ایران دانست که از دامنه جنوبی رشته کوه البرز شروع شده و تا مرکز ایران امتداد دارد.

کویرها و مناطق حفاظت شده مانند مروست، دامگان و هارتوران در دل این کویر قرار دارند. در قسمت غربی کویر کویر نمکی وجود دارد که یکی از قطب های گرما سیاره به شمار می رود. دمای هوا در فصل تابستان در منطقه به بیش از 50 درجه سانتیگراد می رسد و اختلاف دمای روز و شب 70 درجه سانتیگراد مشاهده می شود.

قسمت اعظم آن پوشیده از باتلاق های وسیع و حومه آن پوشیده از تپه های شنی و ارتفاعات پراکنده و پوشش گیاهی آن عمدتاً گیاهان نمکی (هالوفیت ها) است.