دریاچه هامون کجاست؟

تودی تریپ: هامون یکی از مهمترین زیستگاه های طبیعی کشور و یکی از منابع مهم اقتصادی و کشاورزی مردم سیستان و بلوچستان است. پس از دریای خزر و دریاچه ارومیه، سومین تالاب بزرگ ایران و هفتمین تالاب بزرگ جهان است.

نیمی از این تالاب در استان کرمان و نیمی دیگر در سیستان و بلوچستان و شهرستان زابل قرار دارد. این تالاب از دریاچه های متعددی تشکیل شده است که وسعت و حجم هر کدام در فصول مختلف سال تغییر می کند.

اگرچه این تالاب در گذشته بسیار پر رونق و پرآب بود اما متاسفانه امروزه به دلیل عدم مدیریت صحیح و بحران های کم آبی از وسعت آن کاسته شده است. در ادبیات کهن ایران بارها از هامون یاد شده است.

این تالاب در شاهنامه دریاچه زره نامیده می شود. وقتی این تالاب را مشاهده می کنید، احتمالاً از حجم بیابان و خشکی منطقه آن شگفت زده خواهید شد. زیرا کمبود آب باعث از بین رفتن قسمت عظیمی از تالاب و از بین رفتن گیاهان و جانوران آن شده است.

آشنایی با دریاچه هامون

برخلاف دیگر اکوسیستم‌های روی زمین مانند جنگل‌ها و کوه‌ها، تالاب‌ها به دلیل وجود پهنه آبی میانی بیشتر در معرض تخریب هستند.

همین تخریب جزئی دلیل وجود مرز و محدوده برای اکثر تالاب هاست. مرز بستر این خط مرزی بسته به بیشترین حرکت آب در تالاب تعیین می شود.

با ثبات نسبی آب در تالاب ها، قطعاً می توان از زندگی آنها صحبت کرد. برخی از تالاب ها در کنار دریا قرار دارند و وضعیت آنها با جزر و مد تغییر می کند.

تالاب هامون در گذشته نمونه ای از این گونه تالاب ها بوده است.

اگر به بسیاری از نقشه های قدیمی نگاه کنیم، خواهیم دید که هامون در گذشته یک دریای بزرگ بوده است.

پس از خشکسالی، تجزیه کشور و نرسیدن آب به مرزهای ایران، به تدریج بخش‌های زیادی از آن خشک شد و شکل کنونی خود را به وجود آورد.

امروزه این دریای بزرگ به چهار دریاچه تقسیم شده است:

• دریاچه هامون صبری یا سیستان;
• دریاچه هامون پوزک، ایران؛
• دریاچه هامون هیرمند؛
• دریاچه هامون پوزک افغانستان (بخش کوچکی از آن در ایران قرار دارد).

دریاچه هامون به مساحت 3820 کیلومتر مربع در ایران قرار دارد و یکی از مقاصد و جاذبه های گردشگری زابل به شمار می رود.

این در حالی است که وسعت آبی این دریاچه در فصل پرآب به 5660 کیلومتر مربع می رسد.

رودخانه اصلی حوضه آبریز دریاچه هامون رودخانه هیرمند است که به دلیل نوسانات آبی این رودخانه کل اکوسیستم تالاب را با مشکل مواجه می کند.

عدم پایبندی به معاهده ای که در سال 1351 بین امیرعباس هویدا و موسی شفیق (نخست وزیر وقت ایران و افغانستان) منعقد شد، منجر به کاهش شدید آب ورودی هیرمند در این تالاب در خشکسالی ها و سال ها با بارش کم شد.

این قرارداد بر این اساس است که 26 متر مکعب آب در ثانیه (معادل 850 میلیون متر مکعب در سال) سهم سیستان خواهد بود.

ویژگی های جالب دریاچه هامون

دریاچه هامون و تالاب های آن در کنار رودخانه هیرمند یا هیرمند و سرزمین سیستان جایگاه ویژه ای در متون زرتشتی و نیز در شعر قدیم ایران داشته است.

دریاچه و تالاب هامون در نزدیکی زابل در استان سیستان و بلوچستان و در مرز افغانستان قرار دارد. وسعت تالاب هامون در هنگام پرآب 5660 کیلومتر مربع است که 3820 کیلومتر مربع آن در خاک ایران و بقیه در خاک افغانستان است.

تالاب هامون در گذشته ای نه چندان دور سومین دریاچه بزرگ کشورمان بود. متاسفانه این تالاب نیز مانند بسیاری از رودخانه ها و دریاچه های کشورمان در خطر خشک شدن است.

تالاب هامون و اطراف آن زیستگاه بسیاری از حیوانات مانند پلیکان، فلامینگو، تیکو، زنگوله، خرگوش، شغال، یوزپلنگ، گراز وحشی و سایر حیوانات بوده است.

این تالاب همچنین محل نگهداری پرندگان مهاجری است که در گروه های ده هزار نفری از این منطقه عبور می کنند.

تنوع زیستی گیاهی در این منطقه نیز یکی از شگفتی های طبیعت است و آب این تالاب زیستگاه انواع جلبک ها و گیاهان بوده است.

تالاب هامون از نظر اکولوژیکی بسیار مهم است. یکی از شگفتی های دریاچه و تالاب هامون وجود آن در منطقه گرم سیستان و بلوچستان است.

هر چند این تالاب بی نظیر با بی تدبیری در حال نابودی است. تالاب هامون زابل یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری ایران در فصل پرآبی است.

دریاچه هامون و مرداب نیز به نام های دیگری خوانده می شوند. در اوستا از این دریاچه کانس اویا یا گانسو، در زبان پهلوی کایانس یا کایانس و در شاهنامه فردوسی دریاچه زره یاد شده است.

آب دریاچه و تالاب هامون از رودخانه های مختلفی مانند هیرمند و نبندان تامین می شود که به دلایل مختلف خشک شده اند.

تالاب هامون نه تنها از نظر اکولوژیکی برای کشور ما مهم است، بلکه از نظر اقتصادی نیز برای مردم این خطه از ایران فراهم کرده است.

تالاب هامون بهشتی در دل اراضی کویری استان سیستان و بلوچستان در هنگام پرآبی است. این منطقه زیبای طبیعی و توریستی محل ماهیگیری ماهیگیران محلی است و در فصل پرآب، هزاران ماهیگیر از این منطقه امرار معاش می کنند.

دیدن پرندگان مهاجر در این تالاب نیز صحنه نادری است که در پر آب بودن آن اتفاق می افتد و نباید آن را از دست داد.

جدا از این که تالاب هامون زابل یکی از دیدنی های ارزشمند ایران است که باید از آن دیدن کرد، دلایل دیگری نیز برای دیدن آن وجود دارد:
* با توجه به شرایط خاص کشورمان و خشک شدن دریاچه ها و رودخانه های آن، شاید مجبور شوید برای دیدن این تالاب گرانبها عجله کنید.
* اگر در فصل بارندگی به این منطقه زیبا سفر کرده باشید، شاید خوش شانس باشید که هزاران پرنده که به این تالاب مهاجرت کرده اند را ببینید و صدای آنها را بشنوید.
* نیزارهای اطراف تالاب هامون ابزار حصیر بافی را در اختیار مردم محلی قرار می دهد که با سفر به این منطقه با این صنعت آشنا می شوند.
* در سفر به تالاب هامون با صنایع دستی مردم محلی این منطقه آشنا شوید و از آنها سوغاتی های زیبایی برای شهر خود بخرید و به اقتصاد مردم سیستان کمک کنید.