تپه‌ای افسانه‌ای در نقده

تودی تریپ: تپه باستانی حسنلو در آذربایجان غربی در جنوب غربی دریاچه ارومیه در منطقه سرسبز شهر نقده در هفت کیلومتری شمال شرقی این شهر قرار دارد و به دلیل مجاورت با تپه باستانی به این نام معروف شده است. روستای حسنلو قدمت این مکان باستانی به بیش از شش هزار سال قبل از میلاد می رسد. مشهورترین اثر باستانی یافت شده در این محوطه جام طلای حسنلو است که متعلق به عصر آهن است و در موزه ایران باستان نگهداری می شود. این جام یکی از مهم ترین اکتشافات علمی تاریخ باستان شناسی ایران و جهان است و از نادرترین آثار تاریخی مذهبی و هنری در دنیای باستان شناسی به شمار می رود.

آشنایی با تپه افسانه ای حسنل

حسنلو تپه ای بزرگ و مدور با قطر تقریبی 285 تا 250 متر و ارتفاع 20 متر از سطح رودخانه گدار است. این تپه از غرب و شرق بین دو روستای امینلو و حسنلو قرار دارد. اولین ساکنان تپه حسنلو احتمالاً قوم مانایی بوده اند که تمدن وسیع و درخشانی از خود به جای گذاشته اند.

از اشیای یافت شده در این تپه چنین بر می آید که آثار مفرغی آنها با آثار مفرغی لرستان یعنی قوم خاسی کاملاً قابل مقایسه است و شاید بین این دو قوم خویشاوندی وجود داشته باشد. تورات از مردم منایی و محل سکونت آنها که سرزمین های جنوبی دریاچه رضائیه است نام برده است. از مردم مانایی به عنوان مردم «مرد» نیز یاد می شود.

در سال های قبل از انقلاب، گروه کاوش موفق به کشف اتاق های زیادی با تالارهای بزرگ در مرکز تپه و حفاری دیوار دفاعی قلعه نظامی و قلعه مستحکم این شهر شد. یکی از آخرین اکتشافات این هیئت، کشف سه معبد بزرگ ستون دار بود که احتمالاً در هر کدام مراسمی انجام می شد. به نظر می رسد که این سه تالار بزرگ ستون دار در یک زمان ساخته نشده اند. شواهدی که از این کاوش ها داریم نشان می دهد که هر سه ساختمان ستون دار مانند یک مرکز مذهبی یا معبدی بوده اند که برای انجام مراسم خاصی ساخته شده و در واقع در آنجا خدا را می پرستیده اند.

دوره های اقامت در این منطقه

طبق نظر دکتر دایسون رئیس هیئت مشترک ایران و آمریکا ده دوره مختلف سکونت در لایه های تپه حسنلو وجود دارد که از قدیم به جدید می گذرد. از دوره دهم شروع می شود و به دوره اول که آخرین دوره است ختم می شود.

دایسون تاریخ تقریبی استقرار را در 6000 سال قبل از میلاد قرار می دهد و دوره های 9، 8 و 7 را بین 6000 تا 3000 قبل از میلاد می داند مدارک کافی در دست نیست و امیدواریم با ادامه کاوش در تپه حسنلو نقاط تاریک این سه دوره به طور کامل روشن شود.

از دوره هفتم تا اول اطلاعات بیشتری در دست است و شواهد باستان شناسی و کاوش های حسنلو وجود این دوره ها را کاملا تایید می کند. بناهایی از خشت، گل و سنگ در این دوره ها یافت می شود. از کاوش های انجام شده در سال های 1349 و 1351 ثابت شد که از دوره چهارم سکونت در حسنلو یعنی . از زمان آتش سوزی بزرگ حسنلو تا دوره هفتم سکونت (2200 سال قبل از آتش سوزی) بناهایی وجود دارد که نشان از سکونت انسان در حسنلو دارد.

بنابراین دوره هفتم بین 2500 تا 3000 سال قبل از میلاد است و از ابزار مفرغی استفاده می شد و دوره ششم بین 2000 تا 2500 قبل از میلاد و دوره پنجم می تواند 1300 قبل از میلاد باشد.

در دوره پنجم استقرار، سفال‌های خاکستری در حسنلا پدیدار شد، اما افرادی که این سفال‌های خاکستری را ساخته‌اند، معلوم نیست از کدام منطقه به این مکان آمده‌اند. یکی از مختصات دوره پنجم استقرار در حسنلا وجود بناهایی از گل و خشت است که در هیچ جای دنیا یافت نشده است.

دوره چهارم بین سال های 1300 تا 800 قبل از میلاد است، یعنی دوره آتش سوزی بزرگ و لایه های سوخته و سیاه شده ای که در طول تقریباً 500 سال اشغال به وجود آمده است. در این دوره بناهای حسنلو سنگی بوده و در این دوره تمدن بسیار درخشانی در حسنلو وجود داشته است. هنر اقوامی که در این دوره در حسنلو زندگی می کردند بسیار پیشرفته بود و آثار آنها را می توان با زیوی کردستان و کلورس و مارلیک گیلان و تمام نفات لرستان مقایسه کرد.

سومین دوره استقرار در تپه حسنلو دوره مادها و کمی قبل از آن است و این دوره نیز نیمی از دوره هخامنشی را شامل می شود و این دوره خود به دو قسمت III A و III B تقسیم می شود و دوره III A می باشد. قدیمی تر از دوره III B. دوره دوم مصادف با نیمی از دوره هخامنشیان و کل دوره اشکانیان (اشکان) و نیمی از دوره ساسانی است. و دوره اول که لایه بسیار ضعیفی است شامل اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی است که از آن اثری نیست و تمامی آثار این دوره از بین رفته است.

مهمترین دوره اقامت در حسنله دوره چهارم است. تمام بناهای سنگی یافت شده در حسنلو مربوط به دوره چهارم تصرف حسنلو است (البته مقدار کمی سنگ در پی بناهای دوره پنجم به کار رفته است).

منبع: تریپ یار