بیرجند و ارگ کلاه‌فرنگی؛ دیداری با تاریخ و زیبایی

تودی تریپ: ارگ کلاه فرنگی یکی از آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری است که به عنوان نماد و گوهر شهر بیرجند شناخته می شود. این ارگ که در مرکز شهر قرار دارد به شماره 1880 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

شکل اولیه کلافرنگی بیرجند دارای دو بادگیر در دو طرف بود که در بازسازی های بعدی حذف شدند. این ارگ در حال حاضر در استان خراسان جنوبی قرار دارد.

ارگ کلاه فرنگی مقر حکومت امیر معصوم خان به عنوان دارالحکومه بوده که در اواخر دوره زندیه ساخته شده است. ساختمان مورد نظر به طور کلی به عنوان یک فرم معماری از سایر بناهای شهری متمایز می شود.

سیر تاریخی ارگ کلاه‌فرنگی بیرجند

بیرجند را می‌توان یکی از سرزمین‌های باستانی و کهن ایران نامید، شهری جذاب که به زعفران، زرشک و فرش دستبافت شهرت جهانی دارد. این شهر به دلیل قدمت کهن و قدمت طولانی، آثار و جاذبه های ارزشمندی را در دل خود جای داده است، آثاری که نشان از این تاریخ عمیق دارد.

یکی از جذاب ترین و زیباترین آثار این شهر، ارگ کلاه فرنگی است، جاذبه ای که از آن به عنوان نماد شهر نیز یاد می شود. بنای باشکوهی که به شماره 1880 در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. در واقع ساختمان اصلی این بنا دارای دو بادگیر در اضلاع اطراف بوده که در پروژه مرمت از بین رفته است. امروزه از این اثر تاریخی به عنوان ساختمان استانداری خراسان جنوبی استفاده می شود. این ارگ که منسوب به امیرحسین خان شیبانی است در واقع متعلق به امیر علم کوزیما بوده که آن را به والی بیرجند اهدا کرده است.

سازندگان ارگ برای تهویه حوضخانه آبنمای زیبایی با شکلی خاص و خاص در این قسمت قرار داده اند که زیبایی آرامش بخشی نیز به وجود آورده است.

همچنین وجود نورگیرهایی که در قسمت گنبدی کلاه فرنگی تعبیه شده است، روشنایی و نور مورد نظر را در فضای حوضخانه فراهم می کند که هنرمندان سازنده بنا در کنار تزئینات دیگری که در این قسمت از ارگ انجام داده اند، فضایی زیبا و دیدنی ایجاد کرده و برای نسل های آینده به یادگار خواهد ماند. آنها یک بنای تاریخی به جا گذاشتند.

از تزئیناتی که در قسمت حوضخانه انجام می شود می توان به مقرنس، رسمی سازی، لوازم کندوی عسل و تزئینات گلدان اشاره کرد.

معماری زیبا و دیدنی ارگ کلاه فرنگی بیرجند

این بنا در شش طبقه ساخته شده است که دو طبقه آن دارای فضا بوده و طبقات باقی مانده بر فراز گنبد حوضخانه ساخته شده است تا شکل بیرونی را تکمیل کند. طبقه همکف آن از یک پلان مربع ساخته شده است که توسط چندین اتاق احاطه شده است.

در همان طبقه چهار دهلیز کارینا شکل دیده می شود که قسمت اصلی بنا – مخزن – در آن قرار دارد. حوضخانه دارای پلانی هشت ضلعی است که با طاق و سکو احاطه شده است.

حوضی در وسط و گنبدی با تزئینات مقرنس و رسمی و لوازم زیبا بر شکوه آن افزوده است. طبقه دوم شامل یک هشت ضلعی است که شامل چندین اتاق است و قسمت های بالایی آن فقط نمادین و زیبا است با پنجره های کوچک و باریکی که برای تامین نور دریاچه تعبیه شده و به هلفرنگی معروف است.

قسمت حیاط – باغ مجموعه طبق اسناد قدیمی به شکل چهارطاقی است که با تغییراتی که در آن ایجاد شده شکل اولیه خود را از دست داده است.

طبقه همکف ساختمان با کامل ترین پلان و چیدمان فضایی جایگاه ویژه ای را در این بنا به خود اختصاص داده است.

فضای ورودی ارگ در جلوی طبقه همکف و با طاق نماهای زیبا و چشمگیر ساخته شده است.

تمامی فضاهای ایجاد شده در طبقه همکف، جدا از داشتن تزیینات و تکنیک های تزئینی متفاوت، به گونه ای طراحی شده اند که فضاهای مختلف مانند هشتی، گنبد و اتاق ها توسط راهروهای ارتباطی به هم متصل می شوند.

استخر ساختمان نیز در طبقه همکف مرکزی ایجاد کرده است تا ورودی های مختلفی از اطراف حوض به این محل باز شود.

استخر یک متر پایین تر از طبقه اصلی ساختمان است و به شکل هشت ضلعی طراحی و ساخته شده است.

فضای اطراف این مکان دارای طاق نماهای تزئینی با موکرانی زیبا و در قسمت پایین آن طاق های متعدد و سکوهای کوتاه ساخته شده است.

روشنایی فضای دریاچه توسط گنبد گلدان و نورگیرها تامین می شود. بدنه آبی زیبا با شکلی خاص، علاوه بر هوادهی به دریاچه، فضای دلنشینی را در این مکان ایجاد می کند.

از تزئینات به کار رفته در محوطه استخر می توان به مقرنس، رسمی سازی، لوازم کندوی عسل و تزئینات گلدان اشاره کرد.

طبقه اول این بنا که به صورت هشت ضلعی در همان طبقه ساخته شده، مساحت کمتری دارد و اتاق های متعددی در آن ساخته شده است.

همچنین سه طبقه باقیمانده از ساختمان به صورت نمادین و صرفا برای انعطاف پذیری ساختمان ساخته شده است.

این بنا که امروزه به ارگ ​​کلاه فرنگی معروف است با نام های دیگری چون ارگ حسام الدوله، کاخ بی بی عروس و ارگ سرکار شناخته می شود.