بازارگردی در بازار تاریخی اراک

تودی تریپ: مجموعه سرپوشیده بازار تاریخی اراک در بخش قدیم و مرکزی شهر در اوایل دوره قاجار بنا شده است. در زمان فتحعلی شاه توسط محمد یوسف خان گورجی سپهدار در سال 1228 ه.

این بازار از دیرباز به عنوان مرکز اقتصادی و تجاری شهر و همچنین مرکز تجارت فرش در مرکز (فرش ساروق) و غرب کشور و همچنین محصولات کشاورزی شناخته می شده است.

آشنایی با بازار تاریخی اراک

بازار اراک دارای مغازه های خرید و فروش کالا، مساجد، مساجد، حمام، آب انبار، گذرگاه و کاروانسرا است و مدرسه تاریخی صفاداری (حوزه علمیه امام خمینی) را در خود جای داده است.

این بازار معماری جالبی دارد و دارای طاق های آجری گنبدی است که به شکل صلیب ساخته شده اند.

سقف بازار برای گلکاری گنبدی و کاهگلی و سطح داخلی گنبد شکل و آجری است. در محل تلاقی دو ردیف بازار دو میدان زیبا قرار دارد که گنبد میدان بلندترین و بزرگترین گنبد این سقف است.

در مرکز هر گنبد دریچه ای قرار دارد که وظیفه روشنایی و تهویه هوای هر گلخانه را بر عهده دارد. سرای نوذری، سرای کتابفروشی و سرای کاشانی از مهم ترین سرای های این بازار هستند.

ساختمان دو طبقه سرای نوذری که زیباترین سرای بازار اراک است به فرش فروشان اختصاص دارد. خانه کتابفروشان نیز از یک ساختمان تیمی و یک ساختمان دو طبقه با معماری بزرگ و جالب تشکیل شده است.

در زمان فتحعلی شاه قاجار و همزمان با تشکیل سلطان آباد (اراک امروزی) شخصی به نام یوسف خان گورجی بازار تاریخی اراک را ساخت.

مروارید معماری و شهرسازی اسلامی این مجموعه ارزشمند 14 هکتاری دارای حمام، مسجد، مدرسه، مخازن، گذرگاه و کاروانسرا بوده و به دلیل موقعیت مکانی، استراتژیک ترین نقطه شهر به شمار می رفته است.

بازارها همواره نقش مهمی در معاملات اقتصادی و البته تصمیمات سیاسی داشته اند. این بازار علاوه بر کارکرد اقتصادی که شامل جذب فروشندگان، تولیدکنندگان و صادرات می شود، کارکرد اجتماعی نیز به لحاظ ارتباط افراد طبقات مختلف جامعه با یکدیگر دارد.

همچنین کارکرد سیاسی این بازار چه در گذشته و چه در شرایط کنونی را نباید نادیده گرفت. بازار اراک حدود 20 سر و تیمچه دارد که سرای نوذری، سرای کتابفروشان و سرای کاشانی از مهم ترین آنها هستند.

اگر بازار تاریخی اراک را انگشتری برای این شهر بدانیم، کاخ کاشانی نگینی برای این انگشتر است.

اجناس متنوعی در این مجموعه با قیمت مناسب وجود دارد و صادرات کالاهایی مانند خشکبار، صنایع دستی و فرش دستبافت نیز در این بازار انجام می‌شود. مسجد و مدرسه سپهدار یکی از دیدنی های اطراف این بازار است که نباید از دست داد.

ذکر این نکته ضروری است که تولید و فروش فرش یکی از مهمترین دلایل رونق این بازار بوده و خواهد بود. بازار تاریخی اراک مجموعه ای ارزشمند با قدمتی 200 ساله است که پتانسیل بالایی برای رونق اقتصادی و گردشگری دارد.

ثبت ملی: این مجموعه در 19 آبان 1355 به شماره 1285 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری جالب در بازار تاریخی اراک

نقشه در این بازار از قبل طراحی شده و بر خلاف سایر بازارها آزاد و منحنی نیست. در واقع تمامی مسیرهای این بازار منظم و دارای تقارن هندسی خاصی هستند.

خط بازار و تمامی راه های اطراف آن، اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد را تشکیل می دهد. بازار از دو مسیر عمود بر هم تشکیل شده است: مسیر شمالی-جنوبی به طول 720 متر و مسیر شرقی-غربی به طول 200 متر که در چهار گوشه تلاقی می کنند، جایی که حوض سنگی بزرگی مشخص شده است.

تمام راه های فرعی عمود بر این دو راه اصلی هستند. این بازار از معماری خاصی بهره می برد که در تابستان هوا را خنک و در زمستان گرم می کند. وقتی در فصل تابستان به این بازار می روید، تعجب خواهید کرد که چگونه ساختمان سرپوشیده آن اینقدر خنک مانده است!

مجموعه بازار بیش از 14 هکتار وسعت دارد. در گذشته در چهار طرف بازار 4 دروازه وجود داشت که در طول سالیان متمادی تخریب شده است. مصالح اصلی بنای این بازار آجر است و در کنار آن از گچ، آهک و خشت نیز استفاده شده است.

در قسمت هایی از این بازار برای استحکام بخشی بنا از تیرهای چوبی و برای پست ها از صفحات سربی و مسی منجمد استفاده می شد.

سقف بازار گنبدی شکل است و این گنبدها یکی پس از دیگری در جهت شمال به جنوب و شرق به غرب دیده می شود. در بین این گنبدها یک گنبد بزرگتر از بقیه است که در محل تلاقی دو راه یعنی چهار سوق قرار گرفته است.

درست در وسط هر گنبد نور چند ضلعی قرار داده شده است که به طور همزمان نور را به فضای داخلی بازار می رساند و هوا را مبادله می کند.