از شهناز تا ۱۷ شهریور؛ داستان یک خیابان پر خون

تودی تریپ: خیابان شهباز که قبلاً 17 شهریور نامیده می شد، نام خیابانی در شرق – جنوب شرق تهران است که در مناطق 12، 13، 14 و 15 شهرداری تهران قرار دارد و از شرق از میدان امام حسین (ع) شروع و به پایان می رسد. در بزرگراه بعات در جنوب.

این خیابان بین میدان امام حسین و میدان شهدا (منطقه شمال) بین مناطق 12 و 13 و از میدان شهدا تا میدان خراسان بین مناطق 12 و 14 و از میدان خراسان تا بزرگراه بعث در منطقه 15 مشترک است.قسمت اصلی خط 6 مترو تهران (حرام حضرت عبدالعظیم حسنی کن سولکان) که در حال حاضر در دو نیمه شرقی (امام حسین دولت آباد) و غربی (دانشگاه تربیت مدرس- شهید ستاری) در خط 17 شهریور واقع شده است. دسترسی تقریبا کامل از شمالی ترین تا جنوبی ترین قسمت این خیابان.

قبل از انقلاب نام خیابان 17 شهریور خیابان شهناز بود. خیابان شهناز از میدان شهناز شروع می شد، به میدان ژاله می رسید، از میدان خراسان می گذشت، از خیابان بیسیم گذشت، به تیردوغلو می رسید و از خیابان منصور می گذشت و در نهایت به زمین های بایر جنوب تهران می رسید.

تاریخچه خیابان شهناز

تصویب «قانون شهرداری ها» در سال 1309 در دوره رضاشاه، بستر مناسبی را برای تحول در بافت قدیمی و فرسوده تهران فراهم کرد. پس از تصویب این قانون، کار بر روی نوسازی شهر تهران و ایجاد بخشهای اداری و تجاری در این شهر آغاز شد. از این رو در سال 1311 شمسی شهرداری تهران خندق اطراف پایتخت به نام خندق ناصری را پر کرد و از آن خیابان های جدیدی ساخت. به خصوص که خندق به محل ناامنی و جنایت تبدیل شده بود که چهره شهر را مخدوش می کرد. بنابراین تنها راه حل پر کردن خندق و ساختن خیابان های جدید بود. به این ترتیب خیابان شهباز جدید شکل گرفت. این خیابان در وسط خیابان تیردوقلو (جنوب میدان خراسان) و میدان فوزیه ساخته شده است. خیابان شهباز از میدان فوزیه یا میدان شهناز (میدان امام حسین فعلی) شروع و به میدان ژاله (میدان شهدا) می رسد و پس از گذر از خیابان های بیسیم و تیردوقلو به سمت بیابان های خالی از سکنه جنوب تهران می رود و به کارخانه سیمان منتهی می شود. در دوره پهلوی دوم خیابان شهباز را تعریض کردند و به میدان شوش آوردند. بعد از انقلاب خیابان 17 شهریور نام گرفت. میدان خراسان این خیابان را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می کند.

سپینود جام در امرداد می نویسد: این را هم بگوییم که تیردوقلو یکی از محله های جنوب تهران محسوب می شود. در آنجا دو تیر برق در کنار هم برای نصب برق قرار می گیرند و از این رو به دو قطب معروف می شوند. سه راهی تیردوقلو در تقاطع خیابان شهباز و شوش است.

دو تن از سینماگران مشهور در منطقه شهباز به دنیا آمدند. یکی از آنها محمدعلی فردین است. در 15 بهمن 1309 در خیابان شهباززاده، کوچه صحت، خیابان ادیب الممالک به دنیا آمد. خیابان ادیب الممالک جایی بین خیابان شهباز و خیابان ری است و در سال های پایانی سلطنت قاجار خانه ادیب الممالک فراهانی شاعر و روزنامه نگار مشهور عصر مشروطه بوده است. دیگری مرتضی عقیلی یکی از بازیگران فیلم است. او نیز در بخش شهباز به دنیا آمد. علاوه بر این دو، فهیمه رحیمی، نویسنده معاصر نیز در سال 1331 در خیابان شهباز به دنیا آمد، او که پرفروش ترین داستان عامه پسند را نوشت، در خرداد 1392 درگذشت.

در سال های شکل گیری خیابان شهباز، ورزشگاهی در آن ساخته شد که به «شماره 3» معروف است. زمین این ورزشگاه به جای چمن شن بود! همچنین عکسی قدیمی از خیابان شهباز وجود دارد که نشان می‌دهد لباس‌شویی‌ها در کنار آبنمای خیابان لباس‌ها را می‌شویند. خلوت زمینی که عکس در آن دیده می شود و نمایی از خیابان شهباز طی چند دهه نشان از دگرگونی این خیابان در سال های اخیر دارد. این عکس تصویری از محوطه پشت کارخانه یخ سازی است که در انتهای خیابان شهباز ساخته شده است. آن زمان که در تهران آب نبود، زنان کنار پریز کارخانه می نشستند و لباس می شستند. جا برای استخر کودکان هم وجود داشت.

میدان خراسان محله دیوار به دیوار خیابان شهباز

در انتهای خیابان شهباز یکی از محله های کم و بیش جدید تهران به نام میدان خراسان به چشم می خورد. این نام نه تنها اشاره ای به ساختار میدان است، بلکه به کل منطقه و محله اطراف آن نیز اشاره دارد. در دهه بیست، ساخت میدان خراسان آغاز شد و محله آن به سرعت شکل گرفت. آن سال ها بعد از میدان خراسان می شد بیابان های بی اشک و زمین های کشت و کار را دید.

اگرچه شکل‌گیری محله میدان خراسان به دیری نمی‌رسد، اما در زمان ناصرالدین شاه قاجار، در قسمت غربی فعلی میدان، ایستگاه موتور دودی ساخته شد. تهرانی ها از این ایستگاه به شهر ری می رفتند. موتور دود که در اردیبهشت 1300 شروع به کار کرد، روی ریل آهنی کار می کرد. برای تهرانی های آن زمان دیدن یک دوربین آهنی که با سرعت زیاد حرکت می کرد نه تنها تعجب آور بلکه ترسناک بود. مخصوصاً دود غلیظی که از آن بیرون می‌آمد، ترس را در دل‌شان می‌پرداخت. حتی در ابتدا هیچ کس جرات سوار شدن در ماشین دودزا را نداشت. تا اینکه ناصرالدین شاه و تعدادی از درباریان مجبور شدند خودشان سوار ماشین دودی شوند تا ترس مردم از بین برود و ببینند که سوار شدن بر این غول آهنین خطری ندارد. سپس مردم با پرداخت 3 شاهی سوار واگن بخار می شدند و از ایستگاه شروع آن که بعداً میدان خراسان ساخته شد به شهر ری و شاه عبدالعظیم می رسیدند. ایستگاه ماشین بخار میدان خراسان اکنون به پارک کوثر تبدیل شده است. این پارک در تقاطع (تقاطع) خیابان خراسان و ری ساخته شده و فرهنگسرا در داخل آن دیده می شود.

در دهه 30 پدیده جدیدی باعث تعجب مردم تهران و اهالی میدان خراسان شد. این پدیده جدید اتوبوس های دو طبقه بود که از میدان خراسان شروع و به پایانه میدان فوزیه رسیدند. مدتی است که سوار شدن و نشستن در طبقه دوم اتوبوس و تماشای خیابان از آن ارتفاع به یکی از سرگرمی های مردم تبدیل شده است.

دو خیابان در محله میدان خراسان شهرتی دارند که شایسته ذکر است. اولی خیابان لرزاده است. ساختار این خیابان اصیل و متفاوت از سایر نقاط محله است. نام این خیابان از مسجدی گرفته شده است که معمار آن حسین لرزاده از استادان معماری سنتی ایران بوده است. این مسجد در دهه بیست با طراحی و معماری قاجار ساخته شده است. دیگری خیابان شیرازی در شرق میدان خراسان است. این خیابان در مقایسه با دیگر خیابان های میدان خراسان بافت قدیمی تری دارد. کوچه های به خصوص باریک آن یادآور دهه های قبل و آغاز شکل گیری محله است.

به هر حال، خیابان شهباز و محله میدان خراسان با نصب برق از کارخانه برق در میدان ژاله (میدان شهدای کنونی) تا کارخانه سیمان بسیار تغییر کرد و رونق بیشتری یافت و این امر زندگی در این نقطه از تهران را در دهه بیستم آسان کرد. . اکنون پس از سال ها خیابان هفده شهریور (شهباز) و میدان خراسان به عنوان محله های شلوغ پایتخت شناخته می شوند.