تودی تریپ: این بنا با بیش از هفتصد سال قدمت یادآور آسیب های طبیعی و تاریخی گذشته است. بنای ارگ علیشاه در سال 716 هجری قمری به دستور تاج الدین علیشاه جیلانی وزیر اولجایتو و بهادرخان از ایلخانان مغول آغاز شد و در سال 724 هجری قمری به پایان رسید.
بدون شک این بنا یکی از شاهکارهای هنر معماری اسلامی است که شکوه و عظمت آن در هنر معماری و بناهای اسلامی کمتر دیده می شود. سبک معماری این بنا به سبک آذری و معمار آن استاد فلکی ساروج بوده و از مصالح ساختمانی مقاوم استفاده شده است.
زلزله ویرانگر تبریز در قرن دهم میلادی که این شهر را با تمامی بناهای تاریخی از جمله مسجد کبود ویران کرد، قسمت اعظم این مجموعه را نیز فرو ریخت و گذر زمان و بی توجهی دولت های مختلف بر ساختار آن نیز تأثیر گذاشت.
آشنایی با ارگ تاریخی علیشاه تبریز
کافی است سری به قلب تبریز بزنید تا بناهای تاریخی زیادی را ببینید که هر کدام بازمانده ای از یک دوره تاریخی خاص هستند و اهمیت سفر به تبریز را برای گردشگران تاریخ دوست بیشتر کرده اند.
در حین قدم زدن در شهر و تماشای آثار تاریخی، با ارگ بزرگی مواجه می شوید که احتمالاً یکی از معروف ترین بناهای تاریخی این شهر است. ارگی به نام ارگ علی شاه با قدمتی 700 ساله ماجراهای زیادی را پشت سر گذاشته است.
بنایی تاریخی که امروزه فقط ایوان جنوبی آن باقی مانده تا یادآور شهر باشکوهی باشیم. ارگ علیشاه یکی از نمادهای شهر تبریز است و به گفته جهانندر در زمان ساخت آن تنها بنای بلند شهر بوده که حتی از فاصله چند کیلومتری به راحتی دیده می شود.
با نگاهی به اسناد تاریخی مشخص می شود که بنای اولیه این ارگ در قرن هشتم هجری قمری ساخته شده است تا مسجدی برای انجام فرایض دینی مردم شهر باشد.
اگرچه نظرات مختلفی در مورد ساخت این بنا وجود دارد، اما هر کدام هدف از ساخت این بنا را به شیوه خود تعبیر می کنند، اما به نظر می رسد که این بنا در ابتدا به صورت مسجد ساخته شده است، اما با گذشت سال ها، با توجه به شرایط در زمان خود نقش یک ارگ نظامی را برای شهر ایفا کرده است.
ساخت این بنا به دستور تاج الدین علی شاه از سال 716 تا 724 هجری قمری به طول انجامید و بر اثر حوادث تاریخی و طبیعی چنان تخریب شد که امروزه تنها قسمت کوچکی از آن باقی مانده است.
معماری بی نظیر ارگ علیشاه تبریز
بنای ارگ تبریز یکی از شاهکارهای هنر معماری ایران به شمار می رود که عظمت آن در هنر معماری ایرانی بی بدیل و نمونه ای از بنای اسلامی است. ساخت این بنا در سال ۷۱۶ هجری قمری به دستور تاج الدین علیشاه گیلانی آغاز شد و در سال ۷۲۴ هجری قمری به پایان رسید.
سبک معماری این بنا بر اساس نظرات استاد پیرنیا (سبک آذری) و معمار آن استاد فلکی تبریزی ذکر شده است.
سبک آذری سبکی در معماری ایرانی پس از اسلام است که به آذربایجان نسبت داده می شود.
این سبک را سبک مغولی یا ایرانی- مغولی نیز می نامند که در دوره حکومت ایلخانان بر ایران (654-736ق / 1256-1336م) رواج یافت. در ساخت این بنا از گچ و مصالح ساختمانی پایدار استفاده شده است.
این بنا نیز مانند سایر آثار تاریخی از زلزله ویرانگر قرن دهم شهر تبریز در امان نماند و بیشتر مجموعه ارگ در این پدیده طبیعی فروریخت. اما بخشی از دیوارهای بلند این مجموعه به عنوان یادآور مقاومت در برابر این پدیده هولناک طبیعی باقی ماند. هر چند از این زلزله شکاف بزرگی در بدنه ارگ پدید آمد.
بقایای بنا به صورت سه دیوار بلند است که به شکل ایوان دیده می شود. این قسمت سرپوشیده مسجد است و در واقع قسمتی مرکب از یک ایوان طاقدار و یک طاق بشکه ای عظیم است. این قسمت شبستان و عنصر اصلی مسجد علی شاه است.
عرض این بنای باقیمانده 30 متر و ارتفاع آن 26 متر است. عرض هر یک از این دیوارها 10 متر است و داخل آنها از دو دیوار عریض تشکیل شده است که با طاق نما به هم متصل شده اند.
البته در حفاری ها مشخص شد که 7 متر از دیوارها زیر خاک بوده است.
با توجه به تخریب ها و آسیب های متعدد، تصور روشنی از ظاهر اولیه و تمام شده مجموعه وجود ندارد. اما از این بنای عظیم در اکثر سفرنامه ها و نیز مورخان معتبری چون ابن بطوطه، بدرالدین محمود العینی، مرتضی میزرا، پسر عموی نادر میرزا، نویسنده تاریخ و جغرافیای تبریز، نام برده شده است. ساتنا، حمدالله مستوفی و دیگران. شرح داده شده است.
از اطلاعات و توضیحات ذکر شده در این کتب و اسناد می توان دریافت که این بنا در زمان تاج الدین علیشاه مسجد شهر محسوب می شده است. با کاشی، ازاره های سنگی، ستون های مرمری، کتیبه ها و گچ بری های زیبا تزئین شده بود که بعدها تخریب و متروک شد.
