آنچه درباره تاریخچه یخچال میبد باید بدانید

تودی تریپا _ خدمات توریستی: از قدیمی ترین و قدیمی ترین یخچال های طبیعی استان یزد، یخچال رسی میبد است که یکی از بزرگ ترین یخچال های رسی کشور به شمار می رود.

یخچال مورد نظر را می توان در اطراف آب انبار، کاروانسرای چاپارخانه و شاه عباسی رباط جستجو کرد.

سال ها پیش یخچال ها در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار می گرفتند. در ایران ساخت یخچال هایی که برای حفظ یخ در فصل گرما ساخته می شد رواج داشت.

آشنایی با یخچال

یخچال سفالی میبد یکی از زیباترین یخچال‌های رسی و سفالی است که از دوران صفویه در شهر باستانی میبد به جای مانده است.

این یخچال سفالی در تاریخ ۲۵ دی ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۸۲۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

یخچال میبد یکی از انواع یخچال های گنبدی است که از نظر سایز بزرگترین در بین این نوع یخچال ها محسوب می شود.

گنبد خنک کننده میبد از نوع دورچین با خشت خام و حدود 15 متر ارتفاع دارد. ضخامت پوسته گنبد در کمترین ارتفاع به 240 سانتی متر و در بالای گنبد به اندازه یک آجر (20 سانتی متر) می رسد.

مخزن یخ این یخچال به صورت یک گودال بزرگ با قطر دهانه حدود 13 متر و قطر مقطع 6.5 متر و عمق حدود پنج متر می باشد.

در اطراف این گودال سکویی به عرض 1.5 متر جهت حرکت تعبیه شده است. دیواره های سایه بان این یخچال دو متر ضخامت و هشت متر ارتفاع دارند. طول دیوار سایه بان اصلی 42 متر و طول دیوارهای جانبی آن 20 متر است.

در ایران باستان بنایی به نام یخدان یا یخچال برای تولید یخ در فصل زمستان و نگهداری آن تا فصل تابستان ساخته می شد که از نظر معماری بسیار ارزشمند است.

اطلاعات دقیقی از قدمت ساخت یخچال ها وجود ندارد. اما قدیمی ترین مدرک دال بر وجود این بناها در ایران سفرنامه شاردن، سیاح فرانسوی دوره صفویه است که در آن به تهیه یخ در یخچال های اصفهان اشاره کرده است.

در گذشته یخ یک کالای گران قیمت به حساب می آمد که همه اقشار توانایی خرید آن را نداشتند و افراد ثروتمند بیشترین استفاده را از یخ داشتند.

ارزش یخ به حدی بود که کارگران یخچال به جای دستمزد یا اضافه بر آن مقداری یخ دریافت می کردند. ارزش اقتصادی یخ صاحبان یخچال را ثروتمند کرد.

یخ یخچال ها از نظر کیفیت یکنواخت نبود و درجه بندی می شد. بستنی کریستالی و درجه یک برای خنک کردن نوشیدنی ها، بستنی متوسط ​​​​برای نگهداری مواد غذایی و بستنی با کیفیت پایین در ساخت بستنی استفاده می شود.

از آنجایی که بستنی سازها مایع بستنی را در ظروف فلزی قرار می دهند و سپس آن را داخل یخ می گذارند، کیفیت یخ برایشان اهمیت چندانی ندارد.

مسیر تاریخی یخچال میبد اخستی یزد

در قسمت فوق گفتیم که یخچال خشتی میبد یزد یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین سازه های خشتی ایران است.

آنچه درباره قدمت این یخچال مشخص است این است که قدمت آن به قبل از دوره قاجار می رسد و کارشناسان تاریخ ساخت آن را مربوط به دوران صفویه یعنی حدود 400 سال پیش می دانند. به دلیل اهمیت کهن در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

این بنا در 50 کیلومتری مرکز استان یزد واقع شده است.

دیوارهای آن از خشت است و گنبد بزرگی بر روی آن ساخته شده است. یخچال مورد نظر به ارتفاع 12 متر و عمق 5 متر ساخته شده است.

دهانه یخچال حدود 7 متر است و اطراف آن طوری ساخته شده که بتوانید روی آن بنشینید و عرض آن 1.5 متر است.

بیشترین یخ تولید شده در کشورمان یخچال سفالی میبد یزد است که مدت زیادی یخ را به بهترین شکل ممکن نگهداری می کند.

در واقع در سال های دور یخ را محصولی با ارزش و گران قیمت می دانستند و یخچال ها را بیشتر در نزدیکی خانه های ثروتمندان قرار می دادند.

آب قنات ها و چاه های اطراف یخچال در فصل سرما مرحله به مرحله در حوضچه های مخصوص ریخته می شود و این روند تا پر شدن و تشکیل یخ قوی ادامه می یابد.

سپس یخ را به قطعات کوچک‌تر می‌شکنند و در قسمتی که یخ ماندگاری بیشتری دارد با پر کردن آنها با آب، ذخیره می‌شود.

این عمل باعث شد تا یخ برای مدت طولانی در فصل تابستان باقی بماند. یزد یکی از استان هایی است که در منطقه خشک و گرمسیری کشور واقع شده است، از این نظر ساخت یخچال برای آن ضروری است.

در تابستان برای جلوگیری از ورود نور خورشید به داخل سازه و حفظ سرمای داخل، دریچه ها و سوراخ ها را می پوشاندند و در نهایت یخ را با قیمت مناسب به گروهی از افراد که توانایی مالی بالایی داشتند می فروختند.

در نزدیکی یخچال خشتی میبد یکی از کاروانسراهای معروف و قدیمی یزد را می بینید که قدمتی طولانی دارد و اگر به بازدید از این یخچال رفتید می توانید از این کاروانسرا نیز دیدن کنید.