آتشکده مهراردشیر؛ بنایی درخشان و دیدنی اردستان

تودی تریپ: آتشکده مهرشیر یکی از آتشکده های معروف دوره ساسانیان است که گفته می شود توسط بهمن پسر اسفندیار در اردستان ساخته شده است. این آتشکده چه عبادتگاه بوده و چه زمانی که به مسجد تبدیل شده، همواره مرکز معنوی مردم اردستان به شمار می رفته است.

آتشکده درخشان مهر اردشیر در اردستان

آتشکده مهر اردشیر یکی از آتشکده های معروف دوره ساسانی است که در آن زمان زرتشتیان از این مکان به شهر اردستان فعلی در استان اصفهان رفتند. اما به نظر می رسد قداست مقام او به قبل از دوران ساسانی باز می گردد. بنا به روایتی بهمن پسر اسفندیار که بهمن اردشیر یا اردشیر دراز نیز نامیده می‌شد آن را در اردستان ساخت.

همچنین نام اردستان از دو بخش «ارد» به معنای پاک، مقدس و نورانی و «ستان» به معنای مکان مقدس و مکان پاک تشکیل شده است. قسمت مهر این نام مکان نام یکی از خدایان ایران باستان است که در آیین زرتشتی بسیار دنبال می شود.

در زمان اردشیر که خدای مهر را پرستش می کردند معبدی برای این ایزد ساخته شد و بعدها در زمان ساسانیان که آیین زرتشتی مزدیسانی شکوفا شد به جای این معبد و نام مهر اردشیر آتشکده ای ساخته شد. معبد آتشکده مهر اردشیر تغییر یافت.

در فاصله ده کیلومتری شمال اردستان و غرب زواره روستایی وجود دارد که کاریز آن تا زمین های کشاورزی اردستان و خانه هایی تا جایی که روزگاری آتشکده مهراردشیر وجود داشته ادامه دارد. نام این روستا عمران است که از سه قسمت اُ، مهر و آن تشکیل شده است.

پس از ورود اسلام به ایران، آتشکده مهراردشیر نیز مانند بسیاری از آتشکده های دیگر مدتی فعال بود. به این آتشکده به اختصار مهر نیز می گویند.

گفته می شود که آتشکده مهر اردشیر تا قرن چهارم قمری وجود داشته و سپس به مسجد تبدیل شده است.

درست مانند زمانی که مهراردشایر از معبد به آتشکده تغییر کاربری داد، زمانی که به مسجد تبدیل شد، اعتبار و قداست خود را از دست نداده و همچنان مکانی پرطرفدار و پربازدید است که امروزه به یک بنای گردشگری تاریخی منحصر به فرد تبدیل شده است.

بنا به روایتی بهمن پسر اسفندیار که بهمن اردشیر یا اردشیر درزداست نیز نامیده می شود، آن را در اردستان تأسیس کرد. با این حال ابهاماتی در این زمینه وجود دارد.

مهر یکی از ایزدان ایرانی است که عبادتش پیش از رواج آئین زرتشت بسیار رونق داشت. به ویژه در زمان اردشیر دوم هخامنشی، دوباره به این ایزد توجه شد و نام او در کنار اهورامزدا قرار گرفت. از سوی دیگر، حوادث و وقایع منسوب به بهمن کیانی مشابه وضعیت دولت اردشیر اول و دوم هخامنشیان است. این شباهت در ترکیب نام «بهمن اردشیر» نیز دیده می شود.

ساخت آتشکده مهر اردشیر

حمزه اصفهانی با اشاره به سلطنت بهمن پسر اسفندیار در قرن چهارم هجری می نویسد که این پادشاه در یک روز سه آتشکده ساخت: آتشکده شهر اردشیر در کنار قلعه مارین یا مهربین، آتشکده دهروان اردشیر در روستای درک برخوار و آتشکده مهراردشیر اردستان.

بنابراین ممکن است تاریخ ساخت بنا به دوره اردشیر دوم هخامنشی بازگردد. احتمالاً در زمان اردشیر که به ایزد مهر توجه داشته است، معبدی برای این ایزد ساخته شده است و بعدها در زمان ساسانیان که آیین زرتشتی مزداسینی شکوفا شد، به جای آن آتشکده ای ساخته شده است. نام معبد مهر اردشیر به آتشکده مهر اردشیر تغییر یافت. اگرچه این فرض خشن است و به شواهد بیشتری نیاز دارد. وجود مکان های دیگری برگرفته از نام «مهر» در این منطقه تا حدی مؤید این فرض است.

آتشکده مهرادشیر در شهر اردستان در استان اصفهان قرار دارد. اما از محل دقیق آتشکده و مسجدی که گفته می شود جای آن را گرفته است، اطلاعات موثقی در دست نیست. اردستان دژی به نام ارون داشت که از بقایای باستانی شهر به حساب می‌آید و دیوار و خندق آن تا حدود سال 1280 میلادی پابرجا بود تا اینکه به باغی معروف به باغ قلعه تبدیل شد. آتشکده مهر اردشیر ظاهراً در این قلعه قرار داشته است.

در فاصله 10 کیلومتری شمال اردستان و غرب زواره روستایی وجود دارد که کاریز آن تا زمین های کشاورزی و خانه های اردستان تا محل آتشکده مهرشیر امتداد دارد.

نام این روستا عمران است و از سه جزء تشکیل شده است: «اُ»، تلفظ پهلوی آب، «مهر» و «ان» در پیوند. یعنی آب مرتبط با مهر. علاوه بر این کاریز در چند صد متری آتشکده کاریز دیگری وجود داشت که در حومه زواره به سمت شمال شرقی می رفت.

این کاریز دوم روستایی را در پنج کیلومتری اردستان آبیاری می کرد که به آن مهر یا مهرگرد می گفتند. به احتمال زیاد عمران و مهرگرد که ظاهراً با اردستان در ارتباط بوده اند، مرکز عبادت مهر را در ناحیه مجاور معبد مهراردشیر تشکیل داده اند.