چهارطاقی تیموری شیروان؛ جاذبه‌ای بی‌نظیر در بجنورد

تودی تریپ: میدان تیموریان شیروان یا آرامگاه تیموریان در نزدیکی روستای زیارت شیروان در خراسان شمالی قرار دارد. بقعه چهار طاقی چند ساله و مربوط به اوایل دوره تیموری است که باستان شناسان آن را در سال 758 میلادی ذکر کرده اند، البته برخی دیگر از محققین این بنا را متعلق به دوره شاهرخ میرزا (پسر تیمور) می دانند.

مصالح به کار رفته در ساخت این بنا بیش از خشت و آجر است. نمای بیرونی مقبره چهارطاقی شیروان دارای هشت ضلع است و هر ضلع آن راهی برای ورود به بقعه دارد. هر یک از اضلاع حدود شش متر و طول برخی از آنها چهار و بیست سانتی متر است.

آشنایی با بجنورد

شهر بوینورد در سال ۱۱۰۰ میلادی توسط یکی از امیران قوم شادلو تأسیس شد. اما بعد از شورش حسن خان سالار این شهر آسیب جدی دید که توسط فرزندان تولی خان تعمیر شد.

در قرون پنجم و هشتم هجری قمری قسمت اعظم منطقه بجنورد مسکونی بود که با شروع دوران مغول و تیموری آسیب های زیادی دید.

نتایج بررسی ها و پهنه بندی مناطق باستانی نشان می دهد که قدمت محوطه های باستانی کشف شده مربوط به دوره میان سنگی از هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد است که نقش مهمی در شکل گیری سکونتگاه های اولیه در اطراف رودخانه اترک داشته است.

از آثار به جا مانده از دوره ساسانی می توان به بنای سنگی معروف به آتشکده اسپهو اشاره کرد که نشان از اهمیت خراسان شمالی در آن زمان دارد. علاوه بر این، شهرستان بجنورد پیوند عمیق فرهنگی و اجتماعی با سایر نقاط کشور دارد.

امروزه بومیان بجنورد و خراسان شمالی که به تات ها معروف هستند در قسمت میانی شهر بجنورد و محله های جنوب شهر زندگی می کنند. زبان و گویش مردم این شهر لهجه فارسی تاتی برگرفته از فارسی استاندارد است که به دلیل گذشت زمان به فراموشی سپرده شده است.

زبان های دیگری مانند فارسی-ترکی، فارسی-کردی، فارسی-ترکی-کردی و لهجه های کرمانجی نیز در این استان رواج دارند و طبق دایره المعارف بزرگ اسلامی، بخش زیادی از ساکنان بجنورد را شادلو تشکیل می دهند. کردها

معماری چهارطاقی تیموری شیروان

این بنا با توجه به ویژگی های معماری و کاربری آن یکی از آثار منحصر به فرد استان خراسان شمالی است که ویژگی های بقعه را دارد. اگرچه سنگ قبر موجود در بقعه تاریخ این بنای تاریخی را سال 785 هجری قمری ذکر کرده است، اما از زمان دقیق ساخت خود بنا اطلاع کافی در دست نیست و ساخت آن در متون ذکر نشده است و تنها چند قسمت از کتیبه باقی مانده است. و سنگ بنا نیز از محل اصلی به سرقت رفته است. همچنین علیرغم انتساب این بنا به دوره تیموری، هشت ضلعی بودن سقف و همچنین زیرزمین آن، احتمال معاصر بودن آن با دوره ایلخانی را قوی تر می کند.

بنای این خشت چهارطاقی تیموری و نمای بیرونی آن هشت ضلعی و «طاق‌هایی» پوشیده از ترنج و آجرکاری مستقیم است که در قسمت تنه گنبد تزئین شده و اندرونی آن با گچ پوشیده شده است.

هشت ضلعی است به طوری که اضلاع با ورودی آرامگاه نزدیک به 6 متر و اضلاع دیگر 4 متر و 20 سانتی متر طول دارد و قسمت فوقانی بنا به صورت قوسی ساخته شده است و نورگیرهایی به عرض آن می باشد. درها در زیر و بالای درها دیده می شوند. این بنا دارای گنبدی است که ارتفاع آن از بالای بنا 2 متر و 50 سانتی متر و تا پایین گنبد 4 متر و 20 سانتی متر است. در بالای سنگ قبرها گچ بری فیروزه ای و کتیبه ای با نقوش اسلیمی ایجاد شده است.

درهای ورودی بقعه ارتفاعات مختلفی دارد که برخی از آنها 21 متر و برخی دیگر 40 متر است و نورگیرهای بزرگی در قسمت پایین و بالای درها تعبیه شده است. در بالای این بنا طاق هایی طراحی شده است، گنبدی وجود دارد که ارتفاع آن دو متر و پنجاه سانتی متر است.

بنابر تحقیقات باستان شناسی، این بنا متعلق به سردار معروفی به نام امیر تیموری گورخانی بوده که او نیز در این مقبره مدفون بوده و سنگ قبر وی دارای طرح های رنگارنگ بوده که متاسفانه سال ها پیش به سرقت رفته است.

در ضلع شمالی بنای چهار طبقه شیروان آرامگاه امامزاده حمزه رضا (علیه السلام) قرار دارد و سردابه ای وجود دارد که سقف آن به کلی تخریب شده است.

میدان شیروان در سال 1383 بازسازی شد و با استفاده از طناب و مصالحی مانند خاک و گچ آن را بازسازی کردند. اما متأسفانه آثار تاریخی آن مانند گچ سیمانی زیبا و کتیبه های نفیس از بین رفته و قسمت اعظم آن با پوششی سیاه احاطه شده است.

آرامگاه چهار تقی یکی از بناهای تاریخی شیروان است که در 28 اسفند 1387 با شماره ثبت 4808 به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.