معبد مهر، جاذبه‌ای منحصربه‌فرد در مراغه

تودی تریپ: معبد مهر مراغه که باید یکی از نخستین سکونتگاه ها و معابد انسان های پیش از تاریخ به شمار آید، ناگفته های مراغه را روایت می کند. این بنا از نظر دقت کنده کاری های آن یکی از معابد نمونه کشور است. در دوره های اسلامی نیز قداست خود را حفظ کرد. این مجموعه باستانی شامل گورستان، معبد و محوطه تاریخی است. این مجموعه در سال 1356 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

آشنایی با معبد بی نظیر مهر

این معبد یکی از چهار معبد مهری معروف کشور و یکی از قدیمی ترین آثار معماری استان آذربایجان شرقی است. این اثر توسط عوامل انسانی در دل صخره های صخره ای کاوش شده و دارای فضاهای تودرتو در زیر زمین بوده و به طور کامل مورد کاوش قرار نگرفته است. قسمت هایی از آن در زیر خانه های ساکنان محلی با فاصله نسبتا زیادی از آن قرار دارد. معبد مهر مراغه که باید آن را یکی از نخستین سکونتگاه ها و معابد بشری پیش از تاریخ دانست، ناگفته های مراغه را روایت می کند.

این بنای تاریخی نیز در دوره اشکانیان ساخته شده است و به عنوان محلی که آیین میترائیسم در آن اجرا می شد، شناخته می شود. اهالی منطقه نیز این منطقه را با نام هایی مانند «امام زاده معصوم مراغه ای»، «خانقاه»، «اجاق» و «علیا» صدا می زنند و می شناسند. این سایت شامل یک «معبد»، یک «قبرستان»، یک «اصطبل»، یک «خانه سرکارگر» و یک مکان تاریخی است که به نظر می رسد محل دفن عصر آهن باشد. این معبد در زیر این گورستان تاریخی قرار دارد و بخش‌هایی از آن با کاوش‌ها مشخص شده است، اما هنوز بخش زیادی از آن در زیر خاک است. این مکان به جز راهرو ورودی دیگری ندارد.

معماری ساختمان

معبد مهر مراغه نیایشگاه زیرزمینی و محل وقوع آیین میترا در قسمت جنوبی روستای ورجوی مراغه است. زیر زمین و روی صخره ساخته شده است. پیروان مهر یا میترا آن را با کنده کاری تخته سنگی عظیم با دهانه ای به عرض 4.5 متر ایجاد کردند. این بنا را از نظر میزان کار و دقت هنرمندانی که بوده اند می توان یکی از نمونه های ارزشمند حرم به شمار آورد. در مجسمه سازی آن شرکت کرد او پیشینیان را می شناخت.

با توجه به اینکه معماری صخره‌ای تا دوران هخامنشی چه در درگاه‌ها و چه در پوشش سقف‌ها دارای سطوح مسطح و مستطیل شکل بدون خطوط منحنی است و در واقع این نکته‌ای است که ما را به پس‌زمینه سوق می‌دهد. معبد مهرویی و به دوره اشکانی. در دوره اشکانی نیز عناصر منحنی به کار رفته است.

از جمله دلایل تغییر شکل عناصر معماری از تخت به منحنی را می توان نتیجه پیشرفت معماری به ویژه پیشرفت ایرانیان در ایجاد پوشش طاق ها، استفاده بیشتر از مصالح متداول بدون نیاز به چوب و به دلیل استقامت بیشتر آن که به طور چشمگیری از دوره اشکانی قابل مشاهده است. این مجموعه باستانی شامل گورستان، معبد و محوطه تاریخی است.

ورودی بنا شامل راهرویی عریض است که با شیب متوسطی در صخره تراشیده شده است. عرض راهرو در جلو 2.7 متر و در انتها 2.6 متر و عمق قسمت سرپوشیده حدود 7.4 متر است. البته کاوش‌های اخیر در سال‌های 1380 و 1381، پله‌های مربوط به دوره ایلخانی را در محوطه ورودی پیدا کرد که نشان داد سطح شیب‌دار به مرور زمان شکل گرفته است.

در انتهای این فضا، ورودی دیگری به عرض 1.8 متر در سنگ تراشیده شده است که از طریق آن وارد محوطه وسیع تالار مرکزی می شود. اما با توجه به نوک و انتهای آن می توان این مدل را مار مانند دانست. طرح مشابهی را می توان در برخی از مجسمه های معابد مهری در رم، واتیکان و رومانی مشاهده کرد.

طول نمازخانه از ابتدای ورودی تا انتهای محراب 38 متر است. در سمت چپ ورودی، فضایی در صخره حک شده است که دارای پلان جالبی است، مربعی شکل و به ضخامت 10×10 متر، هشت ضلعی به جا مانده که قطر آن حدود 5.5 متر است. این ستون اتاق بزرگ 10*10 را با تیرهای صخره ای به چهار قسمت تقسیم کرده است که دو قسمت آن به صورت گنبدی مدور بالای تیرها تراشیده شده و به این ترتیب آن را به چهار اتاق صخره ای گنبدی تبدیل کرده است.

در بالای گنبد هر یک از چهار قسمت یک نورگیر مدور قرار دارد که روشنایی کامل فضای داخلی را فراهم می کند. با گذشت زمان، پنجره‌ها پهن‌تر شدند و قطر آن‌ها به تناسب افزایش یافت و باعث نفوذ بیشتر شد. عوامل مخرب وجود دارد. چهار فضای کوچک داخلی در سقف توسط طاق‌های حکاکی شده زیبا از یکدیگر جدا شده‌اند.

آیین و معبد مهر

آیین مهر یا میترا قبل از ظهور پیامبر زرتشتی در ایران رایج بوده است، این آیین هزاران سال در غرب تا شمال انگلستان و تا شرق تا هند رواج داشته و هنوز هم نزد زرتشتیان محترم است. پیروان مهر او را فرشته عشق و دوستی، پیمان و مظهر نور و روشنایی می دانند. آنها بر این عقیده بودند که مهر در غار به دنیا آمده است، از این رو در غارها برای این فرشته مراسم انجام می دادند، بنابراین هر جا غاری می یافتند در آن نماز می خواندند و آن مکان را «مهرابا» می نامیدند.

معبد مهر ورجوی مراغه پس از اسلام و در زمان ایلخانان به عنوان صومعه مورد استفاده قرار می گرفت و صحن اصلی آن با کتیبه هایی از آیات قرآن به خط زیبای تولت تزیین شده است.

این معبد به‌عنوان یکی از کامل‌ترین عبادت‌گاه‌های تاریخی ایران، در دوره اسلامی که ایلخانیان بر ایران ایران حکومت می‌کردند، دستخوش تغییراتی شد، بنابراین می‌توان نشانه‌های اسلام را بر روی این معبد به یاد آورد و البته این نشانه‌ها هم اکنون و چکش غارتگران میراث ایرانی آشناتر از ضربه مرمت آثار تاریخی برای حفظ این اثر کهن ایرانی است.

در اواخر دوران صفویه مردم محلی یکی از علمای معروف خود به نام ملا معصوم را در این مکان دفن کردند و پس از آن معبد مهرورجاوی مراغه به زیارتگاه ملا معصوم شهرت یافت. این بنا از نظر دقت حجاری یکی از معابد نمونه کشور است که حتی در دوران اسلامی نیز قداست خود را حفظ کرده است اما متاسفانه ساخت و سازهای بی رویه در معبد و نفوذ آب های سطحی آسیب جدی به معبد وارد کرده است. این معبد

این معبد در حال حاضر به دلیل ساخت و سازهای اطراف آن و نفوذ آب های سطحی به داخل آن تخریب شده است.

منبع: تریپ یار