خانه لاری‌های یزد؛ زیبا و منحصر به فرد

تودی تریپ: این بنا متعلق به تاجر معروفی به نام حاج محمد ابراهیم لاری است و در شش باب ساخته شده است. بنای مذکور با معماری خانه های کویری ساخته شده و دارای بادگیر است.

در نزدیکی این بنا آثار تاریخی دیگری مانند مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر، مقبره دوازده امام و برج یزد و باروی وجود دارد. بنای مذکور به دلیل ویژگی های منحصر به فرد و قرار گرفتن در محله ای قدیمی در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آشنایی با خانه کامیون

در قرن هجدهم پس از میلاد مهاجرانی از شهر لار در استان فارس به منظور تجارت به یزد مهاجرت کردند. آنها مدت زیادی در این شهر زندگی می کردند. در اواسط دوره قاجار و در سال 1869 میلادی یکی از بستگان این مهاجران به نام حاج محمد ابراهیم لاری شروع به ساختن خانه کرد. این بنا به خانه کامیون یزد معروف شد.

ابراهیم لاری تا پایان سلطنت پهلوی اول در این خانه سکونت داشت و سپس با به ارث بردن وی و به دلیل مشکلات ناشی از انحصار ارث، خانه مذکور به مدت 50 سال متروکه باقی ماند.

در این سال ها این بنا مدتی به عنوان خانقاه دراویش مورد استفاده قرار می گرفت. پس از انقلاب سال 57 و در سال 1363 سازمان میراث فرهنگی یزد این خانه را در اختیار گرفت و اقدام به مرمت و مرمت آن کرد. امروزه بخشی از این بنا به عنوان موزه اسناد و بخشی دیگر به عنوان اداره میراث فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرد.

در یزد نمی توان خانه ای پیدا کرد که حفظ حریم خانواده اصل مهم و ضروری در ساخت آن نباشد. بنابراین در همه آنها نمی توان بدون اجازه صاحب خانه به داخل خانه نگاه کرد. این اصل در خانه لاریس نیز دیده می شود و هیچ غریبه ای بدون اجازه صاحب خانه نمی تواند وارد خانه شود.

در تمام خانه های قدیمی یزد، همبستگی و در هم تنیدگی در فضاهای بین دو ملک متفاوت و مجزا دیده می شود، اما نوع ساخت خانه ها به گونه ای است که حریم و حریم ساکنان خانه را خدشه دار نمی کند. آسایش و آرامش را برای اعضای خانواده به ارمغان می آورد. مهمانسرا، دهلیز، راهرو و دیوارهای بلند و چیدمان فضاها در کنار یکدیگر این را ثابت می کند.

قبلا گفتیم خونه لاری 3 حیاط داره. دادگاه بزرگتر، دادگاه اصلی است و از اهمیت بالایی برخوردار است و دادگاه دوم و سوم از نظر اندازه و اهمیت در درجات بعدی قرار دارند. در محل اتصال دو حیاط اول فضایی به نام دهلیز برای انتظار و اجازه ورود مهمان وجود دارد و به هر دو حیاط یکسان دسترسی دارد.

برخی از فضاها مانند اصطبل، آشپزخانه و انباری که به طور دائم به بیرون متصل هستند نیز با درب مجزا به بیرون ساختمان متصل می شوند.

ویژگی های خانه لری

با ورود به این خانه با کوبنده های مختلفی مواجه می شویم که به صورت جداگانه برای زنان و مردان در نظر گرفته شده و صدای خود را ایجاد می کند تا اهالی بدانند که مهمان محرم است یا خیر.

ساخت بادگیرها و وجود سایه‌دارترین و خنک‌ترین فضا در تابستان یکی از ویژگی‌های مهم معماری شهرهای کویری به‌ویژه یزد است که در خانه لری نیز به چشم می‌خورد. بادبزن این خانه به ایوان مرتفع بلند شد و نقش کولر را بازی کرد.

استفاده از مصالح و سبک معماری مناسب با اقلیم خاص شهر یزد مانند استفاده از خشت، گل، آجر، کاه، گچ و ملات در سازه ساختمان و همچنین استفاده از گچ، نما و استفاده از تزئینات خاص در ساختمان خانه به وضوح قابل مشاهده است.

در خانه های اعیانی وجود فضایی هنری با تزئینات آینه ای و گچی امری عادی تلقی می شود و این زیبایی ها در خانه های لاریسی نیز به چشم می خورد. سیم آویزان و گکاری (که در بالای درها استفاده می شود)، ایجاد ستون ها و سرستون های بلند در تالار و بارزترین گره چینی در اتاق های ویترای تزئینات چشم نوازی است که این بنا را دیدنی کرده است.

خانه های قدیمی یزد از جمله خانه های کامیونی معمولاً از دو قسمت بنا به نیاز صاحب خانه و توانمندی صاحب خانه تشکیل شده است.

معمولاً از نظر مساحت قسمت داخلی قسمت اعظم سطح بنا را تشکیل می دهد که حیاط در مرکز قرار دارد و قسمت های اشرافی در چهار فصل در اطراف حیاط شکل گرفته است.

قسمت شمالی به عنوان زمستان و قسمت جنوبی به عنوان تابستان استفاده می شود و قسمت اخیر شامل راهرو ورودی و بادگیر، ضلع شرقی است که شامل اتاق آینه، آشپزخانه، زیرزمین و سایر فضاهای این ضلع می باشد. به عنوان پاییز و ضلع غربی به عنوان خواب بهاری استفاده می شود

در خانه اعیان معمولا فضایی هنری برای تفن ایجاد می کنند و تزیین این فضا با آینه یا گچ انجام می شود که در این خانه نیز دیده می شود. امروزه می توان از فضای داخلی بازدید کرد.