بازدید از معماری خاص باغ گلشن طبس

به گزارش تودی تریپ، باغ گلشن طبس در اوایل قرن سیزدهم هجری قمری مصادف با اواخر دوره لطف علی خان زند و در اواسط اوایل سلطنت آقا محمدخان قاجار و امیرمحمد حسن خان ساخته شد. عرب زنگوی، حاکم تون (فردوس) و طبس دستور ساخت آن را داد. به همین دلیل کارشناسان قدمت این باغ را اواخر زندیه و اوایل قاجار می دانند و تاریخ خاصی برای آن در نظر نمی گیرند. در ادامه در مورد معماری این باغ صحبت خواهیم کرد.

آشنایی با باغ گلشن طبس

باغ گلشن یکی از مهم ترین باغ های ایران است که همچون نگینی سرسبز در شهر کویری طبس می درخشد. این باغ که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یکی از جاذبه های گردشگری طبس به شمار می رود. باغ گلشن در اواخر دوره زندیه ساخته شده و در کنار انواع پوشش گیاهی، پلیکان های زیبایی نیز وجود دارد که برای گردشگران جذاب است. در این باغ می توانید اطلاعات خوبی در مورد سیستم آبیاری فوق العاده و فواره های طبیعی آن به دست آورید و از موزه ژئوپارک طبس (میراث زمین) واقع در املاک سردار باغ گلشن دیدن کنید.

باغ گلشن نمونه ای از آثار به جا مانده از دوره زندیه و یکی از معروف ترین بناهای استان خراسان جنوبی است که در 30 دی ماه 1355 به شماره 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. انواع پوشش گیاهی که در یک منطقه کویری کمی عجیب به نظر می رسد. به خصوص که گیاهان سردسیری تا گرمسیری در آن دیده می شود.

ساختمان باغ در زلزله 1357 تا حد زیادی تخریب شد و بنای فعلی بازسازی عمارت قدیمی است. باغ گلشن طبس به دلیل قرار گرفتن در خیابان تاریخی گلشن به این نام معروف است.

پلیکان ها یکی از زیبایی های باغ گلشن هستند که در دهه 1950 به آن اضافه شدند. ماجرا از این قرار است که دو پلیکان مهاجر در مسیر مهاجرت خود از مناطق سردسیر سیبری بر فراز طبس پرواز کردند و پس از فرود در باغ گلشن آنجا را انتخاب کردند. مردم توجه زیادی به این پلیکان ها نشان دادند و این پرندگان در باغ ماندند. گلشن چندین سال مادر این پرندگان بود تا اینکه یکی از آنها در شهریور ۱۳۹۴ زیر آوار زلزله مدفون شد و از بین رفت.

پلیکان دیگر تنها بود. اما تا سال 1393 در گلشن باغ ماند و در همانجا درگذشت. چند سال بعد تعدادی پلیکان به باغ آورده شدند که امروزه یکی از جاذبه های باغ گلشن محسوب می شوند.

باغ گلشن برای بازدید در تمام فصول سال مناسب است. اما چشمه های این باغ داستان دیگری دارد. طبق یک سنت قدیمی در طبس، اکثر مردم شهر و روستاهای اطراف در روز سیزدهم فروردین به باغ گلشن می روند و تولد سیزده سالگی خود را در این مکان می گذرانند. در این فصل غرفه های دستفروش در ورودی باغ پراکنده است و محصولاتی مانند کاهو، پرتقال، آب پرتقال، ریواس و لاله های کوهی که از روستاها و دامنه های کوه آورده شده به فروش می رسد.

معماری خاص و دیدنی باغ گلشن

محوطه باغ

باغ گلشن طبس با مساحتی در حدود هفت هکتار به شکل تقریبا مربع به طول 266 متر و عرض 260 متر است. طراحی این باغ برگرفته از نمونه چهارباغ یا چهارباغ است که طرح باغ ایرانی به شمار می رود. دو خیابان اصلی متقاطع باغ را به چهار میدان بزرگ تقسیم کرده اند و هر یک از این میدان ها با گذرهای کوچک به چهار میدان تقسیم شده است.

در وسط این باغ حوض نسبتا بزرگی با سه فواره طبیعی وجود دارد که آب را بدون استفاده از نیروی خارجی جاری می کند. آنچه در این باغ قابل توجه است، چیدمان خیابان ها و شکل معابر نیست، بلکه وجود این حوض در میان آنهاست که تضاد زیبایی بین آب و سرسبزی ایجاد می کند. جالب اینجاست که طراحی این باغ شکل مربعی دارد که فقط در تاج محل هندوستان دیده می شود. در این سازه طول و عرض باغ با هم برابر است و توسط خیابان های موازی به هم متصل می شوند.

عمارت سردار

تنها بنای باغ گلشن عمارت سردار است که از عمارت دو طبقه با زیرزمین کوچک تشکیل شده است. طبقه اول ساختمان دارای تالار بزرگ و بالکن برای تماشای منظره باغ و شهر با دو ستون و تزئینات آجری کنده کاری شده است که بر زیبایی آن می افزاید. نمای عمارت با گچ سفید پوشانده شده و از نظر معماری ساختمانی معمولی به حساب می آید. اما یکی از بناهای شاخص طبس است که برای شهر بسیار مهم است.

ساختمان سردار در زلزله ویرانگر شهریور سال 1357 به طور کامل تخریب شد و بنای فعلی طبق نقشه ساختمان قبلی بازسازی شده است. عمارت سردار ساختمانی دو طرفه است که یک ضلع آن رو به میدان انقلاب اسلامی طبس و سمت دیگر رو به باغ است.

موزه ژئوپارک طبس

موزه ای به نام موزه ژئوپارک طبس (میراث زمین) در املاک سردار باغ گلشن وجود دارد که میراث فعالیت های طبیعی و انسانی روی زمین و آثار مرتبط با زمین شناسی را به نمایش می گذارد. با توجه به ثروت زمین شناسی و معدنی شهرستان طبس، این موزه در اسفند ماه سال 1393 افتتاح شد که در آن می توانید گوشه ای از این ذخایر را بررسی کنید و مجموعه ای از کانی ها، سنگ ها، فسیل ها و مواد معدنی را از نزدیک ببینید. علاوه بر این، این موزه دارای طیف وسیعی از موجودات فسیل شده است که قدیمی ترین آنها متعلق به فسیلی به نام استروماتولیت است که حدود 540 میلیون سال قدمت دارد.

با توجه به اینکه موزه محصور است و سیستم تهویه خوبی دارد، می توانید در تمام طول سال از آن بازدید کنید. بازدید از آن در روزهای تعطیل نیز با هماهنگی قبلی امکان پذیر است.

سیستم آبیاری باغ گلشن طبس

باغ گلشن طبس یکی از معدود باغ های ایرانی است که آب در آن به طور مداوم در جریان است. برای آبیاری باغ از آب های سطحی و همچنین سطح آب زیرزمینی منطقه استفاده می شد. این باغ در منطقه ای ساخته شده است که آب چشمه های سرد و گرمی که از کوه های اطراف طبس به سمت شهر می ریزد، در این منطقه به هم می رسند، از انتهای باغ وارد می شوند و از طریق نهرها به سمت کرت می روند. پس از آبیاری قطعات، آب از زیر دهلیز ساختمان سردار به سمت شهر خارج می شود.

برای استفاده از منابع آب زیرزمینی این باغ، چاهی از نوع آرتزین در زیر حوض بزرگ حفر شد که پدیده جالبی در آبیاری به شمار می‌رود. فواره ها خروجی آب این چاه هستند و حوض بزرگ در واقع محل ذخیره آب چاه است.